Béo phì do nội tiết là gì và ai dễ mắc?

Béo phì do nội tiết là tình trạng tăng cân vượt mức do sự rối loạn hoặc mất cân bằng hormone trong cơ thể. Các rối loạn nội tiết, hội chứng Cushing, hội chứng buồng trứng đa nang (PCOS)…có thể làm giảm tốc độ trao đổi chất, thay đổi cách cơ thể tích trữ mỡ, và gây ra tăng cân không kiểm soát. Vậy làm thế nào để nhận biết sớm béo phì nội tiết và cách dự phòng hiệu quả.

1. Béo phì do nội tiết là gì?

Béo phì do nội tiết là một loại béo phì xảy ra do sự mất cân bằng hoặc rối loạn trong hệ thống nội tiết, hệ thống nội tiết thực hiện chức năng sản xuất và điều hòa các hormone trong cơ thể. Các hormone này đóng vai trò quan trọng trong việc điều chỉnh quá trình trao đổi chất, cảm giác đói, mức năng lượng, và lưu trữ mỡ trong cơ thể. Khi hệ thống nội tiết hoạt động không bình thường, nó có thể dẫn đến việc tích tụ mỡ quá mức và gây ra béo phì.

Nguyên nhân của béo phì nội tiết:

  • Suy giáp (Hypothyroidism): Tuyến giáp sản xuất không đủ hormone giáp, dẫn đến giảm tốc độ trao đổi chất và gây tăng cân, tích tụ mỡ.
  • Hội chứng Cushing: Quá nhiều hormone cortisol được cơ thể sản xuất. Cortisol cao dẫn đến tăng cân, đặc biệt là ở vùng bụng, mặt, và lưng.
  • Hội chứng buồng trứng đa nang (PCOS): Một rối loạn nội tiết thường gặp ở phụ nữ, gây rối loạn chu kỳ kinh nguyệt và tăng cân, đặc biệt là ở vùng bụng.
  • Kháng insulin: Khi cơ thể không sử dụng insulin hiệu quả, nó có thể dẫn đến mức đường huyết cao, thúc đẩy tích tụ mỡ, đặc biệt là mỡ nội tạng.
  • Thiếu hormone tăng trưởng (Growth Hormone Deficiency): Hormone tăng trưởng có vai trò quan trọng trong việc điều hòa sự phân bố mỡ trong cơ thể. Thiếu hormone này có thể dẫn đến tăng tích tụ mỡ.

Triệu chứng của béo phì do nội tiết:

  • Tăng cân không kiểm soát: Dù đã ăn uống điều độ và vận động thường xuyên nhưng vẫn khó giảm cân.
  • Phân bố mỡ bất thường: Tích tụ mỡ ở các khu vực cụ thể như bụng, mặt, hoặc lưng trên.
  • Mệt mỏi và kiệt sức: Do ảnh hưởng của rối loạn nội tiết đến quá trình trao đổi chất.
  • Rối loạn kinh nguyệt hoặc vô kinh: Đặc biệt ở phụ nữ với hội chứng buồng trứng đa nang.
  • Dễ mắc các vấn đề liên quan đến da: Như vết rạn da, da mỏng, dễ bị bầm tím (thường gặp trong hội chứng Cushing).

Điều trị béo phì do nội tiết:

Điều trị béo phì do nội tiết thường tập trung vào việc điều chỉnh sự mất cân bằng hormone. Điều trị béo phì do nội tiết có thể áp dụng các phương pháp:

  • Thuốc điều trị hormone: Ví dụ, hormone giáp tổng hợp để điều trị suy giáp, hoặc các thuốc điều trị kháng insulin.
  • Thay đổi lối sống: Bao gồm chế độ ăn uống hợp lý và vận động thường xuyên, dù điều này có thể không đủ hiệu quả nếu không kết hợp với các biện pháp điều trị nội tiết.
  • Theo dõi và điều trị các rối loạn nội tiết khác: Tùy thuộc vào nguyên nhân cụ thể gây ra béo phì.

Béo phì do nội tiết đòi hỏi sự can thiệp y tế và không nên chỉ dựa vào chế độ ăn uống và tập luyện thông thường. Việc điều trị cần có sự tư vấn từ bác sĩ chuyên khoa nội tiết để quản lý và điều chỉnh các rối loạn hormone một cách hiệu quả.

Béo phì do rối loạn nội tiết ảnh hưởng tới sức khoẻ của người bệnh

2. Ai dễ mắc béo phì nội tiết?

Béo phì do nội tiết thường xảy ra ở những nhóm người có nguy cơ cao do các yếu tố liên quan đến rối loạn hormone, tình trạng sức khỏe cụ thể, hoặc yếu tố di truyền. Dưới đây là những đối tượng dễ mắc béo phì nội tiết và các độ tuổi hoặc tình huống cụ thể:

Phụ nữ trong độ tuổi sinh sản

  • Hội chứng buồng trứng đa nang (PCOS): PCOS là một rối loạn nội tiết phổ biến ở phụ nữ trong độ tuổi sinh sản (từ 15 đến 44 tuổi). Phụ nữ mắc PCOS thường có mức hormone androgen cao, gây rối loạn chu kỳ kinh nguyệt, khó giảm cân và tăng nguy cơ béo phì, đặc biệt là béo phì ở vùng bụng.
  • Thời kỳ mãn kinh: Phụ nữ bước vào thời kỳ mãn kinh thường gặp thay đổi về hormone, đặc biệt là sự suy giảm estrogen, có thể dẫn đến tăng cân và thay đổi phân bố mỡ cơ thể, tăng nguy cơ béo phì nội tiết.

Người trưởng thành và cao tuổi

  • Suy giáp (Hypothyroidism): Bệnh suy giáp có thể ảnh hưởng đến mọi lứa tuổi, nhưng thường gặp hơn ở người lớn, đặc biệt là phụ nữ trung niên và cao tuổi. Khi tuyến giáp hoạt động kém, quá trình trao đổi chất chậm lại, dẫn đến tăng cân và béo phì.
  • Hội chứng Cushing: Đây là tình trạng do sản xuất quá nhiều cortisol, có thể xảy ra ở người lớn ở mọi lứa tuổi, nhưng thường được chẩn đoán ở người từ 20 đến 50 tuổi. Cortisol cao gây tăng cân, đặc biệt là tích tụ mỡ ở vùng mặt, cổ, lưng, và bụng.

Người có yếu tố di truyền

  • Di truyền học: Một số người có nguy cơ cao mắc béo phì nội tiết do di truyền. Ví dụ, nếu trong gia đình có người bị suy giáp, PCOS, hoặc hội chứng Cushing, các thành viên khác cũng có nguy cơ cao mắc các tình trạng này.

Trẻ em và thanh thiếu niên

  • Thiếu hormone tăng trưởng (Growth Hormone Deficiency): Trẻ em và thanh thiếu niên mắc tình trạng thiếu hormone tăng trưởng có thể gặp khó khăn trong việc phát triển chiều cao và dễ tích tụ mỡ, dẫn đến béo phì. Tình trạng này có thể tiếp tục ảnh hưởng đến họ trong suốt cuộc đời nếu không được điều trị kịp thời.
  • Dậy thì: Một số trẻ em, đặc biệt là nữ, có thể phát triển các vấn đề nội tiết như PCOS ngay sau khi dậy thì, dẫn đến tăng cân và béo phì.

Người có bệnh lý nền hoặc sử dụng thuốc

  • Sử dụng thuốc corticosteroid: Những người dùng corticosteroid trong thời gian dài, ví dụ như để điều trị viêm khớp dạng thấp hoặc hen suyễn, có nguy cơ phát triển hội chứng Cushing, từ đó dẫn đến béo phì nội tiết.
  • Các bệnh lý khác: Bệnh nhân mắc các bệnh tự miễn dịch như lupus, tiểu đường loại 1, hoặc những người có bệnh lý tuyến yên, cũng có nguy cơ cao bị rối loạn hormone dẫn đến béo phì.

Béo phì do nội tiết có thể ảnh hưởng đến mọi lứa tuổi, nhưng thường gặp hơn ở phụ nữ, đặc biệt trong độ tuổi sinh sản hoặc mãn kinh, và ở người lớn trung niên. Những người có tiền sử gia đình mắc các rối loạn nội tiết, người dùng thuốc corticosteroid kéo dài, hoặc những người mắc các bệnh lý nền cụ thể cũng có nguy cơ cao. Việc nhận biết sớm và điều trị kịp thời là rất quan trọng để quản lý và ngăn ngừa các biến chứng của béo phì do nội tiết.

Phụ nữ mắc buồng trứng đa nang gia tăng nguy cơ bị béo phì do rối loạn nội tiết tố

3. Cách nào làm giảm béo phì do nội tiết?

Giảm béo phì do rối loạn nội tiết thường cần một cách tiếp cận đa chiều, tập trung vào việc điều chỉnh sự mất cân bằng hormone, thay đổi lối sống, và hỗ trợ y tế chuyên sâu. 

Các phương pháp hiệu quả để quản lý và giảm béo phì do nội tiết:

3.1. Điều trị nguyên nhân nội tiết

  • Suy giáp (Hypothyroidism): Sử dụng thuốc thay thế hormone giáp, chẳng hạn như levothyroxine, theo chỉ định của bác sĩ, để điều chỉnh nồng độ hormone giáp và cải thiện tốc độ trao đổi chất.
  • Hội chứng Cushing: Điều trị có thể bao gồm việc thay đổi thuốc corticosteroid nếu đó là nguyên nhân, hoặc phẫu thuật, xạ trị, hoặc thuốc điều trị để kiểm soát sản xuất cortisol.
  • Hội chứng buồng trứng đa nang (PCOS): Điều trị có thể bao gồm thuốc điều chỉnh hormone như viên uống tránh thai để điều hòa chu kỳ kinh nguyệt và giảm mức androgen, cũng như thuốc điều trị kháng insulin như metformin để cải thiện kháng insulin.
  • Thiếu hormone tăng trưởng: Điều trị bằng hormone tăng trưởng tổng hợp có thể giúp cải thiện sự phân bố mỡ và phát triển cơ bắp.

3.2. Thay đổi chế độ ăn uống

  • Ăn thực phẩm cân bằng: Hạn chế thực phẩm có hàm lượng calo cao và tập trung vào thực phẩm giàu chất xơ, vitamin, và khoáng chất. Rau củ, trái cây, ngũ cốc nguyên hạt, và protein nạc là lựa chọn tốt.
  • Quản lý lượng carbohydrate và đường: Giảm lượng carbohydrate tinh chế và đường có thể giúp cải thiện mức insulin và hỗ trợ giảm cân.
  • Chia nhỏ bữa ăn: Ăn nhiều bữa nhỏ trong ngày có thể giúp kiểm soát cảm giác đói và duy trì mức năng lượng ổn định.

3.3. Tăng cường hoạt động thể chất

  • Tập luyện thường xuyên: Dành ít nhất 150 phút mỗi tuần cho các hoạt động aerobic cường độ vừa như đi bộ nhanh, bơi lội, hoặc đạp xe.
  • Tập luyện sức mạnh: Kết hợp các bài tập sức mạnh ít nhất hai lần mỗi tuần để duy trì khối lượng cơ bắp và tăng cường trao đổi chất.
  • Tăng cường vận động hàng ngày: Tích cực vận động trong cuộc sống hàng ngày như đi bộ nhiều hơn, sử dụng cầu thang thay vì thang máy, và tham gia vào các hoạt động giải trí thể chất.

3.4. Theo dõi và điều chỉnh

  • Theo dõi cân nặng và chỉ số cơ thể: Cân đo thường xuyên để theo dõi tiến trình và điều chỉnh kế hoạch nếu cần.
  • Theo dõi các chỉ số sức khỏe khác: Đo vòng eo và kiểm tra các chỉ số sức khỏe khác như huyết áp, mức đường huyết, và cholesterol.

3.5. Điều chỉnh lối sống lâu dài

  • Xây dựng thói quen lành mạnh: Tạo ra các thói quen ăn uống và vận động bền vững để duy trì cân nặng lý tưởng và sức khỏe tổng thể.
  • Tập trung vào sự thay đổi dần dần: Những thay đổi nhỏ nhưng liên tục trong lối sống có thể mang lại kết quả lâu dài và dễ duy trì hơn.

Một số lưu ý cải thiện béo phì do nội tiết

  • Tham khảo bác sĩ chuyên khoa: Tìm đến bác sĩ nội tiết hoặc chuyên gia dinh dưỡng để được tư vấn và điều trị cụ thể dựa trên nguyên nhân nội tiết gây béo phì.
  • Tham gia chương trình giảm cân: Các chương trình giảm cân chuyên biệt có thể cung cấp hỗ trợ và hướng dẫn cụ thể cho việc quản lý béo phì do nội tiết.

Béo phì do nội tiết yêu cầu sự quản lý chuyên sâu và đa dạng. Kết hợp việc điều trị y tế với lối sống lành mạnh sẽ giúp kiểm soát và giảm béo phì một cách hiệu quả. Mỗi người cần chủ động chăm sóc sức khỏe từ sớm để sống khỏe, trường thọ.

Tài liệu tham khảo: Betterhealth.vic.gov.au, News-medical.net, Healthline.com

Năng động, nhiệt huyết và luôn mong muốn cung cấp kiến thức và thực hành dinh dưỡng nhằm cải thiện sức khoẻ cộng đồng. Từ đó giúp cho người dân nói chung và bệnh nhân nói riêng nâng cao chất lượng cuộc sống.

Để lại một bình luận