10 nguyên nhân bệnh tật gây tử vong hàng đầu theo WHO

Trong báo cáo công bố vào 7/8/2024, Tổ chức Y tế thế giới (WHO) cho biết thống kê năm 2021 cho thấy 10 nguyên nhân bệnh tật gây tử vong hàng đầu chiếm 39 triệu ca tử vong, tương đương 57% trong tổng số 68 triệu ca tử vong trên toàn thế giới.

Những nguyên nhân gây tử vong hàng đầu trên toàn cầu, được sắp xếp theo số lượng sinh mạng bị mất đi, liên quan đến hai nhóm chính: tim mạch (bệnh tim thiếu máu cục bộ, đột quỵ) và hô hấp (COVID-19, bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính, nhiễm trùng đường hô hấp dưới). Trong đó, COVID-19 nổi lên là nguyên nhân gây tử vong đứng thứ hai trên toàn cầu.

Các nguyên nhân gây tử vong có thể được phân nhóm thành ba loại:

1. Bệnh truyền nhiễm (bao gồm các bệnh nhiễm trùng, ký sinh trùng, và các tình trạng liên quan đến mẹ, chu sinh và dinh dưỡng).
2. Bệnh không truyền nhiễm (mãn tính).
3. Chấn thương.

Nguyên nhân gây tử vong hàng đầu toàn cầu

Ở cấp độ toàn cầu, 7 trong số 10 nguyên nhân gây tử vong hàng đầu vào năm 2021 là các bệnh không truyền nhiễm, chiếm 38% tổng số ca tử vong hoặc 68% trong số 10 nguyên nhân tử vong hàng đầu.

Nguyên nhân tử vong hàng đầu vào năm 2021 trên toàn cầu:

Kẻ giết người lớn nhất thế giới là bệnh tim thiếu máu cục bộ, chịu trách nhiệm cho 13% tổng số ca tử vong toàn cầu. Kể từ năm 2000, số ca tử vong do căn bệnh này đã tăng nhiều nhất, tăng thêm 2,7 triệu, đạt 9,1 triệu ca tử vong vào năm 2021. Là một nguyên nhân tử vong mới xuất hiện, COVID-19 đã trực tiếp gây ra 8,8 triệu ca tử vong vào năm 2021 và do đó, đẩy các nguyên nhân tử vong hàng đầu khác xuống một bậc. Thay vì đứng thứ hai và thứ ba như vào năm 2019, đột quỵ và bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính lần lượt trở thành nguyên nhân tử vong đứng thứ ba và thứ tư vào năm 2021, chiếm khoảng 10% và 5% tổng số ca tử vong.

Nhiễm trùng đường hô hấp dưới vẫn là bệnh truyền nhiễm gây tử vong nhiều nhất trên thế giới (ngoài COVID-19), xếp hạng thứ năm trong các nguyên nhân tử vong hàng đầu. Tuy nhiên, số ca tử vong đã giảm đáng kể: vào năm 2021, căn bệnh này đã cướp đi 2,5 triệu sinh mạng, giảm 370.000 ca so với năm 2000.

Số ca tử vong do các bệnh không truyền nhiễm khác cũng đang gia tăng. Số ca tử vong do ung thư khí quản, phế quản và phổi đã tăng từ 1,2 triệu vào năm 2000 lên 1,9 triệu vào năm 2021 và hiện xếp thứ sáu trong danh sách các nguyên nhân tử vong hàng đầu.

Vào năm 2021, bệnh Alzheimer và các dạng sa sút trí tuệ khác đứng ở vị trí thứ bảy trong danh sách các nguyên nhân tử vong hàng đầu, cướp đi 1,8 triệu sinh mạng. Phụ nữ bị ảnh hưởng không cân xứng, với 68% số ca tử vong do Alzheimer và các dạng sa sút trí tuệ khác là phụ nữ.

Bệnh tiểu đường cũng nằm trong danh sách 10 nguyên nhân tử vong hàng đầu, với mức tăng đáng kể 95% kể từ năm 2000.

Các bệnh khác từng nằm trong danh sách 10 nguyên nhân tử vong hàng đầu vào năm 2000 hiện không còn trong danh sách này. HIV và AIDS là một trong số đó. Số ca tử vong do HIV và AIDS đã giảm 61%, từ nguyên nhân tử vong đứng thứ bảy trên thế giới vào năm 2000 xuống vị trí thứ 21 vào năm 2021. Tương tự, số ca tử vong do bệnh tiêu chảy đã giảm 45%, từ nguyên nhân đứng thứ sáu vào năm 2000 xuống thứ 13 vào năm 2021.

Ngược lại, bệnh thận đã tăng từ vị trí thứ 19 trong danh sách các nguyên nhân tử vong hàng đầu thế giới lên vị trí thứ chín, với số ca tử vong tăng 95% trong giai đoạn từ năm 2000 đến năm 2021.

Nguyên nhân tử vong hàng đầu theo nhóm thu nhập

Ngân hàng Thế giới phân loại các nền kinh tế toàn cầu thành bốn nhóm thu nhập dựa trên tổng thu nhập quốc dân (GNI): thu nhập thấp, thu nhập trung bình thấp, thu nhập trung bình cao, và thu nhập cao.

Nguyên nhân tử vong hàng đầu vào năm 2021 ở các quốc gia thu nhập thấp

Những người sống ở các quốc gia có thu nhập thấp có khả năng tử vong do các bệnh truyền nhiễm cao hơn nhiều so với các bệnh không truyền nhiễm. Mặc dù tỷ lệ tử vong do các bệnh truyền nhiễm đã giảm trên toàn cầu, 8 trong số 10 nguyên nhân tử vong hàng đầu vào năm 2021 ở các quốc gia thu nhập thấp vẫn là các bệnh truyền nhiễm.

Sốt rét, lao, và HIV/AIDS đều vẫn nằm trong danh sách 10 nguyên nhân tử vong hàng đầu. Tuy nhiên, số ca tử vong do những căn bệnh này đã giảm đáng kể. Giảm lớn nhất trong số 10 nguyên nhân tử vong hàng đầu thuộc về HIV/AIDS, với số ca tử vong giảm 63% vào năm 2021 so với năm 2000.

Bệnh tiêu chảy cũng là một nguyên nhân đáng kể gây tử vong ở các quốc gia thu nhập thấp: đứng thứ bảy trong danh sách nguyên nhân tử vong hàng đầu của nhóm này vào năm 2021. Dẫu vậy, số ca tử vong do bệnh tiêu chảy đang giảm, chiếm mức giảm lớn thứ ba trong số 10 nguyên nhân hàng đầu (ở các quốc gia thu nhập thấp, giảm 38% từ năm 2000 đến 2021).

Số ca tử vong do bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính rất hiếm ở các quốc gia thu nhập thấp so với các nhóm thu nhập khác. Bệnh này không xuất hiện trong danh sách 10 nguyên nhân tử vong hàng đầu ở các quốc gia thu nhập thấp nhưng lại nằm trong top 10 của tất cả các nhóm thu nhập khác.

Trong khi nguyên nhân gây tử vong hàng đầu ở các quốc gia thu nhập thấp vào năm 2021 là nhiễm trùng đường hô hấp dưới, COVID-19 chỉ đứng thứ sáu, xếp hạng thấp nhất trong tất cả các nhóm thu nhập, với tổng số 258.000 ca tử vong.

Nguyên nhân tử vong hàng đầu vào năm 2021 ở các quốc gia có thu nhập trung bình thấp

Các quốc gia có thu nhập trung bình thấp có danh sách 10 nguyên nhân tử vong hàng đầu cân đối nhất: 5 nguyên nhân là các bệnh không truyền nhiễm, và 5 nguyên nhân là các bệnh truyền nhiễm, với nguyên nhân mới là COVID-19 đứng đầu danh sách, gây ra hơn 4 triệu ca tử vong vào năm 2021.

Bệnh tiểu đường đang trở thành nguyên nhân tử vong gia tăng ở nhóm thu nhập này: nó đã chuyển từ vị trí thứ 14 lên vị trí thứ tám trong danh sách nguyên nhân tử vong hàng đầu, và số ca tử vong do căn bệnh này đã tăng hơn gấp đôi kể từ năm 2000.

Là một trong 10 nguyên nhân tử vong hàng đầu ở nhóm thu nhập này, lao và bệnh tiêu chảy vẫn là những thách thức lớn. Tuy nhiên, hai loại bệnh này đã ghi nhận sự giảm đáng kể về số ca tử vong tuyệt đối, cả hai đều giảm khoảng 47% trong giai đoạn từ năm 2000 đến 2021.

Sự gia tăng lớn nhất về số ca tử vong tuyệt đối là từ bệnh tim thiếu máu cục bộ, tăng hơn 1,4 triệu ca kể từ năm 2000, lên tới 3,2 triệu ca vào năm 2021. HIV và AIDS ghi nhận sự sụt giảm lớn nhất về thứ hạng trong số các nguyên nhân tử vong hàng đầu trước đây vào năm 2000, từ vị trí thứ bảy xuống vị trí thứ 19.

Nguyên nhân tử vong hàng đầu vào năm 2021 ở các quốc gia có thu nhập trung bình cao

Ở các quốc gia có thu nhập trung bình cao, số ca tử vong do ung thư phổi đã gia tăng đáng kể, tăng thêm 442.000 ca; con số này cao hơn 2,5 lần tổng mức tăng số ca tử vong do ung thư phổi ở cả ba nhóm thu nhập khác cộng lại. Ngoài ra, ung thư dạ dày xuất hiện với tỷ lệ cao ở các quốc gia có thu nhập trung bình cao so với các nhóm thu nhập khác, và đây vẫn là nhóm duy nhất có căn bệnh này nằm trong danh sách 10 nguyên nhân tử vong hàng đầu.

Số ca tử vong do bệnh tim thiếu máu cục bộ đã tăng hơn 1,4 triệu ca, mức tăng lớn thứ hai trong bất kỳ nhóm thu nhập nào về số ca tử vong tuyệt đối do nguyên nhân này, chỉ thấp hơn 40.000 ca so với mức tăng ở các quốc gia có thu nhập trung bình thấp. Vào năm 2021, bệnh tim thiếu máu cục bộ xếp thứ hai, sát sao với đột quỵ về tổng số ca tử vong tuyệt đối và cao hơn COVID-19 một bậc.

Ngoài COVID-19, chỉ có một bệnh truyền nhiễm khác (nhiễm trùng đường hô hấp dưới) nằm trong danh sách 10 nguyên nhân tử vong hàng đầu ở các quốc gia có thu nhập trung bình cao. Bệnh này xếp thứ tám vào năm 2021, giảm 3 bậc so với năm 2000.

Nguyên nhân tử vong hàng đầu vào năm 2021 ở các quốc gia có thu nhập cao

Ở các quốc gia có thu nhập cao, số ca tử vong đang gia tăng đối với phần lớn 10 căn bệnh hàng đầu vào năm 2000, chủ yếu do dân số già hóa. Tuy nhiên, bệnh tim thiếu máu cục bộ, đột quỵ, và ung thư dạ dày là những nguyên nhân tử vong thuộc top 10 mà tổng số ca tử vong đã giảm từ năm 2000 đến 2021 – lần lượt giảm 15%, 18%, và 19%. Nhóm thu nhập cao là nhóm duy nhất trong các nhóm thu nhập có số ca tử vong giảm đối với ba căn bệnh này.

Dù vậy, bệnh tim thiếu máu cục bộ và đột quỵ vẫn nằm trong top ba nguyên nhân tử vong ở nhóm thu nhập này, với tổng số hơn 2,6 triệu ca tử vong vào năm 2021. Ngoài ra, số ca tử vong do bệnh tim tăng huyết áp đang gia tăng. Phản ánh xu hướng toàn cầu, căn bệnh này đã tăng hơn gấp đôi và từ vị trí thứ mười sáu vào năm 2000 lên vị trí thứ mười vào năm 2021.

Số ca tử vong do bệnh Alzheimer và các dạng sa sút trí tuệ khác cũng tăng đáng kể, gần gấp bốn lần kể từ năm 2000. Căn bệnh này đã trở thành nguyên nhân tử vong đứng thứ tư ở các quốc gia thu nhập cao và có khả năng vượt qua đột quỵ để trở thành một trong ba nguyên nhân hàng đầu.

COVID-19 đã cướp đi 1,2 triệu sinh mạng và đứng thứ hai trong danh sách vào năm 2021 tại các quốc gia thu nhập cao. Giống như các quốc gia có thu nhập trung bình cao, chỉ có một bệnh truyền nhiễm khác – nhiễm trùng đường hô hấp dưới – xuất hiện trong danh sách 10 nguyên nhân tử vong hàng đầu.

Tại sao chúng ta cần biết lý do tại sao mọi người tử vong?

Hiểu được lý do tại sao mọi người tử vong rất quan trọng để cải thiện cách sống của họ. Việc đo lường số người tử vong mỗi năm giúp đánh giá hiệu quả của hệ thống y tế và phân bổ nguồn lực đến nơi cần thiết nhất. Ví dụ, dữ liệu về tử vong có thể hỗ trợ tập trung các hoạt động và phân bổ nguồn lực trong lĩnh vực y tế, cũng như trong các lĩnh vực khác như giao thông vận tải, thực phẩm và nông nghiệp, và môi trường.

COVID-19 đã làm nổi bật tầm quan trọng của việc các quốc gia đầu tư vào hệ thống đăng ký dân sự và thống kê hộ tịch để cho phép thống kê số ca tử vong hàng ngày và hướng nỗ lực phòng ngừa và điều trị. Đại dịch cũng bộc lộ sự phân mảnh vốn có trong hệ thống thu thập dữ liệu ở hầu hết các quốc gia thu nhập thấp, nơi các nhà hoạch định chính sách vẫn chưa thể biết chính xác có bao nhiêu người tử vong và nguyên nhân là gì.

Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) phát triển các tiêu chuẩn và thực hành tốt nhất cho việc thu thập, xử lý và tổng hợp dữ liệu thông qua Hệ thống Phân loại Quốc tế về Bệnh tật được cải tiến và hợp nhất (ICD-11). Nền tảng số này tạo điều kiện thuận lợi cho việc báo cáo dữ liệu chính xác và kịp thời về các nguyên nhân tử vong, để các quốc gia có thể tạo ra và sử dụng thông tin y tế tuân thủ các tiêu chuẩn quốc tế một cách thường xuyên.

Việc thu thập và phân tích thường xuyên dữ liệu chất lượng cao về số ca tử vong và nguyên nhân tử vong, cũng như dữ liệu về tình trạng khuyết tật – được phân tách theo độ tuổi, giới tính và vị trí địa lý – là rất cần thiết để cải thiện sức khỏe và giảm số ca tử vong và khuyết tật trên toàn thế giới.

Ghi chú từ biên tập viên:

Ước tính Sức khỏe Toàn cầu của WHO – nơi những thông tin trong tài liệu này được trích dẫn – trình bày dữ liệu toàn diện và có thể so sánh về các vấn đề liên quan đến sức khỏe, bao gồm tuổi thọ, tuổi thọ khỏe mạnh, tỷ lệ tử vong và mắc bệnh, cũng như gánh nặng bệnh tật ở cấp độ toàn cầu, khu vực và quốc gia, được phân tách theo độ tuổi, giới tính và nguyên nhân. Các ước tính được công bố năm 2024 báo cáo về xu hướng của hơn 160 loại bệnh và chấn thương hàng năm từ năm 2000 đến năm 2021.

Nguồn tài liệu: 

• https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/the-top-10-causes-of-death

Đọc thêm:

• Các gen nào ảnh hưởng đến tuổi thọ và sự lão hóa của con người?