Rối loạn giác quan là một vấn đề sức khỏe ngày càng phổ biến, ảnh hưởng đến khả năng tiếp nhận thông tin từ môi trường xung quanh. Hiện tượng này không chỉ ảnh hưởng đến các giác quan mà còn gắn liền với chức năng của não bộ, nơi điều khiển và xử lý mọi cảm giác. Bài viết này sẽ tìm hiểu rối loạn giác quan là gì và rối loạn xử lý giác quan thế nào, để từ đó có phương án chăm sóc sức khỏe được tốt hơn.
1. Rối loạn giác quan là gì?
Rối loạn giác quan (Sensory Processing Disorder – SPD) là tình trạng khi não bộ gặp khó khăn trong việc tiếp nhận và xử lý thông tin từ các giác quan, như thị giác, thính giác, xúc giác, vị giác và khứu giác. Điều này có thể dẫn đến phản ứng không bình thường với các kích thích từ môi trường.
Có một số loại SPD phổ biến với các triệu chứng bao gồm:
- Rối loạn nhạy cảm (Sensory Overresponsivity): Người bệnh có thể phản ứng quá mức với các kích thích nhẹ, như âm thanh hoặc ánh sáng.
- Rối loạn không nhạy cảm (Sensory Underresponsivity): Người bệnh có thể không phản ứng hoặc phản ứng yếu đối với các kích thích như không cảm thấy đau hay không chú ý đến âm thanh xung quanh.
- Rối loạn phối hợp giác quan (Sensory Discrimination Disorder): Người bệnh gặp khó khăn trong việc phân biệt các thông tin giác quan, chẳng hạn như không thể phân biệt giữa các đồ vật khác nhau bằng cảm giác.
Các triệu chứng thường gặp của SPD bao gồm:
- Khó khăn trong việc chịu đựng tiếng ồn hoặc ánh sáng.
- Phản ứng mạnh mẽ với những chạm nhẹ hoặc thay đổi nhiệt độ.
- Thiếu sự chú ý hoặc phản ứng chậm với các kích thích.
- Khó khăn trong việc tham gia vào các hoạt động yêu cầu sự phối hợp vận động.
Hiểu biết về rối loạn giác quan là rất quan trọng để hỗ trợ những người bị ảnh hưởng, giúp họ cải thiện khả năng thích ứng với môi trường xung quanh.

2. Rối loạn giác quan ảnh hưởng đến chức năng não không? Vì sao? Và diễn ra như thế nào?
Rối loạn giác quan ảnh hưởng đến chức năng não không? Rối loạn xử lý giác quan có thể ảnh hưởng đến chức năng não, bởi vì chúng liên quan đến cách thức não xử lý thông tin từ các giác quan. Trong tình trạng SPD, não không thể tiếp nhận hoặc phân tích các thông tin giác quan một cách chính xác, dẫn đến những khó khăn trong việc phản ứng phù hợp với các kích thích từ môi trường xung quanh.
2.1. Rối loạn giác quan ảnh hưởng như thế nào đến chức năng não?
- Gián đoạn điều hòa thông tin giác quan: Để phản ứng với các kích thích giác quan (như ánh sáng, âm thanh, mùi, vị giác hay cảm giác vật lý), não cần phải xử lý và điều chỉnh các tín hiệu từ các cơ quan cảm giác. Khi một người có SPD, não không thể phân tích hoặc phối hợp đúng đắn các tín hiệu này. Điều này khiến người đó có thể cảm thấy quá tải hoặc không cảm nhận được các tín hiệu đúng mức.
- Ảnh hưởng đến sự chú ý và khả năng học tập: Khi các giác quan không được xử lý chính xác, có thể dẫn đến tình trạng căng thẳng hoặc bối rối, khiến người bệnh gặp khó khăn trong việc tập trung vào công việc hoặc học tập. Họ có thể dễ dàng bị phân tâm bởi những yếu tố môi trường mà người khác không chú ý đến, chẳng hạn như tiếng ồn hay ánh sáng quá mạnh.
- Khó khăn trong giao tiếp: Vì có sự rối loạn trong cách xử lý thông tin giác quan, những người bị rối loạn xử lý giác quan có thể gặp khó khăn trong việc hiểu hoặc đáp ứng lại những tín hiệu xã hội (như ngôn ngữ cơ thể, biểu cảm khuôn mặt hay các tín hiệu âm thanh trong cuộc trò chuyện), điều này có thể gây ra các vấn đề trong giao tiếp và mối quan hệ xã hội.
2.2. Rối loạn giác quan diễn ra như thế nào?
SPD thường liên quan đến sự không đồng bộ trong việc xử lý các thông tin giác quan. Não có thể quá nhạy cảm với một số kích thích (dẫn đến cảm giác quá tải) hoặc không đủ nhạy cảm (dẫn đến việc không nhận biết được các kích thích quan trọng). Các biểu hiện của rối loạn xử lý giác quan có thể bao gồm:
- Hội chứng quá nhạy cảm: Một số người có thể cảm thấy cực kỳ khó chịu với các yếu tố môi trường như tiếng ồn, ánh sáng, hoặc cảm giác chạm vào da.
- Hội chứng thiếu nhạy cảm: Ngược lại, một số người có thể không nhận thức được các kích thích giác quan bình thường, ví dụ như không cảm nhận được cơn đói, cơn mệt mỏi, hoặc những cảm giác từ môi trường xung quanh.
Một số nghiên cứu đã chỉ ra rằng SPD có thể tác động đến cách mà các khu vực trong não giao tiếp với nhau, đặc biệt là những khu vực liên quan đến cảm giác và điều khiển vận động. Điều này có thể làm chậm lại sự phát triển của các kỹ năng xã hội, giao tiếp, học tập, và vận động. Các nghiên cứu tại UCSF, chỉ ra rằng cấu trúc và kết nối não của những người bị SPD có thể khác biệt so với những người không mắc phải rối loạn này.
Các tác động của SPD:
- Khó khăn trong việc điều tiết cảm xúc: Những người bị SPD có thể có phản ứng cảm xúc mạnh mẽ hoặc bất ngờ trước các kích thích mà người khác thấy là bình thường. Điều này dẫn đến cảm giác lo âu, tức giận hoặc trầm cảm.
- Khó khăn trong học tập và phát triển: SPD có thể ảnh hưởng đến khả năng học tập, vì người mắc phải có thể gặp khó khăn trong việc tập trung hoặc hiểu rõ các bài học, đặc biệt khi có quá nhiều kích thích từ môi trường xung quanh.
Tóm lại, rối loạn giác quan không chỉ ảnh hưởng đến các giác quan mà còn tác động sâu sắc đến khả năng điều khiển, giao tiếp và phát triển của não bộ.
3. Các rối loạn giác quan và các vấn đề tâm lý có liên hệ gì không?
Rối loạn giác quan (SPD) có thể liên quan trực tiếp đến các vấn đề tâm lý như lo âu, trầm cảm và khó khăn trong điều chỉnh cảm xúc. Khi hệ thống giác quan không xử lý đúng các kích thích từ môi trường, người mắc SPD dễ cảm thấy căng thẳng, lo lắng, hoặc bị choáng ngợp. Điều này dẫn đến các hành vi như phản ứng thái quá hoặc thờ ơ, và gây khó khăn trong giao tiếp và phát triển xã hội.
- Lo âu và trầm cảm: SPD có thể khiến người mắc cảm thấy cô lập và khó chịu, dẫn đến các vấn đề tâm lý như lo âu và trầm cảm.
- Khó khăn trong kiểm soát cảm xúc: Những người có SPD dễ gặp khó khăn trong việc điều chỉnh cảm xúc và phản ứng xã hội.
- Tăng động và thiếu chú ý: SPD có thể gây ra triệu chứng giống ADHD, khiến người mắc khó tập trung hoặc dễ bị phân tâm.
Các nghiên cứu cho thấy SPD có thể làm gián đoạn sự kết nối giữa các khu vực não liên quan đến cảm giác và cảm xúc, góp phần vào các vấn đề tâm lý.

4. Cách nào cải thiện/ điều trị rối loạn giác quan?
Điều trị rối loạn giác quan chủ yếu tập trung vào việc cải thiện khả năng xử lý thông tin giác quan của não và giúp người mắc thích ứng với các kích thích môi trường. Dưới đây là một số phương pháp điều trị hiệu quả:
4.1. Liệu pháp xử lý giác quan (Sensory Integration Therapy)
- Mục tiêu: Giúp người mắc SPD học cách xử lý và đáp ứng với các kích thích giác quan một cách thích hợp.
- Cách thực hiện: Liệu pháp này bao gồm các bài tập được thiết kế để giúp não bộ cải thiện khả năng tiếp nhận và xử lý thông tin giác quan. Thường do chuyên gia trị liệu (OT – Occupational Therapist) thực hiện.
- Ví dụ: Chơi với các vật liệu có kết cấu khác nhau, sử dụng các đồ chơi nhún, hoặc thực hiện các hoạt động thể chất giúp cải thiện sự điều chỉnh giác quan.
4.2. Can thiệp hành vi (Behavioral Interventions)
- Mục tiêu: Giúp cải thiện các hành vi không phù hợp do sự khó khăn trong việc xử lý giác quan.
- Cách thực hiện: Các chuyên gia sử dụng các chiến lược hành vi để giúp trẻ đối phó với các tình huống gây căng thẳng, giảm các phản ứng thái quá, và học cách kiểm soát cảm xúc. Các bài tập có thể bao gồm việc dạy trẻ cách giảm lo âu hoặc thực hiện các phản ứng xã hội phù hợp.
4.3. Thay đổi môi trường sống
- Mục tiêu: Giảm thiểu các yếu tố gây căng thẳng hoặc quá tải cảm giác.
- Cách thực hiện: Tạo ra một môi trường yên tĩnh, có ánh sáng dịu nhẹ và âm thanh ít ồn ào. Việc sử dụng tai nghe chống ồn hoặc tạo không gian yên tĩnh có thể giúp giảm bớt sự căng thẳng do các kích thích từ môi trường xung quanh.
4.4. Can thiệp với các công cụ hỗ trợ
- Mục tiêu: Giúp người mắc SPD có thể xử lý các kích thích giác quan hiệu quả hơn.
- Cách thực hiện: Một số công cụ hỗ trợ có thể bao gồm găng tay cảm giác, đồ chơi cảm ứng, hoặc các vật liệu có kết cấu giúp kích thích giác quan một cách có kiểm soát và hợp lý.
4.5. Giáo dục và huấn luyện cho gia đình
- Mục tiêu: Giúp gia đình hiểu về SPD và hỗ trợ trẻ em hoặc người mắc trong các tình huống hàng ngày.
- Cách thực hiện: Các bậc phụ huynh được huấn luyện để nhận biết các dấu hiệu của SPD và học cách ứng xử, tạo môi trường sống phù hợp cho trẻ. Điều này giúp giảm thiểu các tình huống căng thẳng và hỗ trợ sự phát triển của trẻ.
4.6. Dùng thuốc
- Mục tiêu: Điều trị các triệu chứng liên quan như lo âu hoặc trầm cảm, nếu có.
- Cách thực hiện: Trong một số trường hợp, bác sĩ có thể kê thuốc điều trị các vấn đề tâm lý như lo âu hoặc rối loạn tăng động giảm chú ý (ADHD) đi kèm với SPD. Tuy nhiên, thuốc chỉ nên được sử dụng khi có sự chỉ định của bác sĩ.
4.7. Chế độ dinh dưỡng hợp lý
- Mục tiêu: Cải thiện chức năng não và hệ thần kinh.
- Cách thực hiện: Cung cấp chế độ dinh dưỡng đầy đủ, bao gồm omega-3, vitamin B và các khoáng chất, giúp hỗ trợ chức năng thần kinh và giảm bớt các triệu chứng của SPD.
Điều trị SPD bao gồm một loạt các phương pháp kết hợp, từ liệu pháp hành vi đến thay đổi môi trường và can thiệp bằng các công cụ hỗ trợ. Quan trọng là phải tùy chỉnh phương pháp điều trị phù hợp với từng người, và có sự hỗ trợ từ gia đình, các chuyên gia trị liệu, và các bác sĩ để đạt hiệu quả tối đa. Bên cạnh đó, bạn có thể tham khảo một số liệu pháp giúp trẻ hóa hệ thần kinh để làm chậm lão hóa hệ thần kinh từ sớm, đây chính là cách an toàn để dự phòng vấn đề này.
Nguồn tham khảo: healthline.com – pennstatehealth.org – webmd.com
Nhận bản tin hàng tháng
Chúng tôi sẽ gửi cho bạn thông tin mới nhất để giúp bạn chủ động chăm sóc và quản lý sức khỏe của mình.
Thank you for subscribing to the newsletter.
Oops. Something went wrong. Please try again later.
