Tác động phức tạp của liệu pháp hormone mãn kinh đối với sức khỏe não bộ

Nghiên cứu cho thấy liệu pháp hormone mãn kinh (Menopausal hormone therapy – MHT) có thể có tác động vừa phải đến sức khỏe não bộ, nhưng điều này phụ vào quá trình phẫu thuật trước đó cũng như thời gian và độ tuổi của người phụ nữ khi áp dụng liệu pháp lần cuối cùng. 

Nghiên cứu được công bố vào ngày 8 tháng 10 năm 2024 dưới dạng Bản thảo đã được đánh giá trên tạp chí eLife. Kết quả nghiên cứu được các biên tập viên của tạp chí mô tả là một cuộc điều tra quan trọng, trong nghiên cứu có sử dụng một mô hình lão hóa não vững chắc, cùng với các vấn đề liên quan đến mối liên hệ giữa liệu pháp hormone mãn kinh và sức khỏe não bộ ở một nhóm lớn phụ nữ sinh sống tại Anh.

Công trình nghiên cứu này đề cập đến một chủ đề mà các biên tập viên của tạp chí cho là có tầm quan trọng lớn. Do đó, cần được giải thích chi tiết và cụ thể về liệu pháp hormone mãn kinh và tác động của liệu pháp này lên não bộ của phụ nữ. Từ đó, cung cấp thông tin hỗ trợ y tế hiệu quả và cá nhân hóa cho những phụ nữ đang trong thời kỳ mãn kinh.

Tuổi não già hơn thực tế so với người không dùng MHT

Hàm lượng Hormone buồng trứng như estrogen và progesterone dao động trong suốt cuộc đời của phụ nữ, và đặc biệt là trong những năm trước khi mãn kinh xảy ra. Khi đó các chức năng của buồng trứng bắt đầu rơi vào trạng thái suy giảm. Liệu pháp hormone mãn kinh thường được kê đơn cho phụ nữ để giảm thiểu các triệu chứng của những dao động này trong quá trình chuyển đổi mãn kinh và thường được cho là liệu pháp hormone mãn kinh có tác dụng bảo vệ não cũng như giảm nguy cơ mắc bệnh Alzheimer, nhưng bằng chứng ủng hộ điều này lại mâu thuẫn nhau giữa các kết quả nghiên cứu.

Một nhà nghiên cứu cũng là tác giả chính của nghiên cứu này là Claudia Barth hiện đang công tác tại Khoa Sức khỏe tâm thần và lạm dụng chất gây nghiện của bệnh viện Diakonhjemmet, Oslo, Na Uy, cho biết: “Những phát hiện kết hợp từ các nghiên cứu trước đây về liệu pháp hormone mãn kinh và sức khỏe não bộ đặt ra câu hỏi liệu sự kết hợp giữa thời điểm, công thức và đường dùng có thể đóng vai trò quan trọng trong nâng cao hiệu quả của liệu pháp hormone mãn kinh hay không. Trong nghiên cứu này, chúng tôi đã điều tra mối liên hệ giữa các biến số liệu pháp hormone mãn kinh, với các chế độ liệu pháp hormone mãn kinh khác nhau, cùng với các yếu tố di truyền và các biện pháp đo não ở phụ nữ trung niên đến lớn tuổi”.

Các nhà nghiên cứu đã sử dụng dữ liệu từ UK Biobank, nơi chứa toàn bộ các thông tin di truyền, lối sống và sức khỏe đã được ẩn danh và các mẫu sinh học. Họ đã thực hiện phân tích dữ liệu từ gần 20.000 phụ nữ đã chụp MRI não và là người dùng liệu pháp hormone mãn kinh MHT ở thời điểm hiện tại hoặc trước đây hoặc chưa bao giờ sử dụng liệu pháp này. Kết quả thu được cho thấy hầu hết trong số những trường hợp tham gia nghiên cứu đều được báo cáo đã qua thời kỳ mãn kinh. Những nhà nghiên cứu cũng đã thực hiện phân tích hình ảnh MRI não để xác định ‘khoảng cách tuổi não’. Thông tin này giúp đánh giá sự khác biệt giữa tuổi theo thời gian và tuổi não cũng như các thông tin đại diện khác của sức khỏe não bộ.

Nhóm nghiên cứu cho biết kết quả này khá phức tạp. Những phụ nữ đã từng dùng liệu pháp hormone mãn kinh trong quá khứ không có sự khác biệt đáng kể về tuổi não so với những người chưa từng dùng phương pháp này. Nhưng những phụ nữ hiện đang dùng liệu pháp hormone  mãn tính lại có khoảng cách tuổi não chất xám và chất trắng trung bình cao hơn. Điều này cho thấy tuổi não của những người phụ nữ này già hơn so với tuổi thực tế và cao hơn so với những phụ nữ chưa từng dùng liệu pháp hormone mãn kinh. Những người phụ nữ sử dụng liệu pháp hormone mãn tính cũng có thể tích não hồi hải mã trái và phải nhỏ hơn.

Hơn nữa, trong số những người phụ nữ đã từng sử dụng liệu pháp hormone mãn kinh từ trước đó, độ tuổi của những người phụ nữ này khi họ dùng liệu pháp hormone mãn kinh lần cuối cùng tạo ra sự khác biệt. Những người phụ nữ lớn tuổi hơn vào thời điểm sử dụng cuối cùng sau thời kỳ mãn kinh sẽ có khoảng cách tuổi não cao hơn và thể tích hồi hải mã thấp hơn. Những kết quả tương tự cũng được tìm thấy ở những phụ nữ dùng liệu pháp hormone mãn kinh trong thời gian dài hơn.

Phụ nữ dùng liệu pháp hormone mãn kinh đã từng thực hiện phẫu thuật cắt bỏ tử cung và/hoặc cả hai buồng trứng có khoảng cách tuổi não thấp hơn so với phụ nữ dùng liệu pháp hormone mãn kinh không có cùng tiền sử phẫu thuật. Chính kết quả này cho thấy sự xuất hiện điều bất ngờ là không có sự khác biệt nào liên quan đến các biến số liên quan đến liệu pháp hormone mãn kinh như liều lượng hoặc thành phần hoạt tính, cho dù sản phẩm sử dụng là ở dạng tổng hợp hay dạng sinh học, hoặc dùng dưới dạng viên thuốc hay miếng dán.

Các nhà nghiên cứu cũng thực hiện đánh giá xem liệu có gen nguy cơ mắc bệnh Alzheimer APOE ɛ4, có ảnh hưởng đến tác động của liệu pháp mãn kinh đối với sức khỏe não bộ hay không và kết quả cũng không tìm thấy mối liên hệ nào giữa liệu pháp hormone mãn kinh và gen này.

Khi xem xét các kết quả, các tác giả nhận định về một số bất lợi ở mức độ vừa phải ở nhóm phụ nữ mới sử dụng liệu pháp hormone mãn tính hoặc nhóm phụ nữ lớn tuổi sử dụng liệu pháp này lần cuối cùng. Những phát hiện về kết quả này không ủng hộ tác dụng bảo vệ thần kinh nói chung của liệu pháp hormone mà còn phản ánh các tác dụng phụ nghiêm trọng có thể tác động lên não bộ của người phụ nữ khi bước vào giai đoạn mãn kinh. 

Tác động của MHT với não bộ có thể thay đổi theo thời điểm, thời gian và tiền sử phẫu thuật

Nghiên cứu viên chính của nghiên cứu này là Claudia Barth cho rằng: “Kết quả cho thấy mối quan hệ mặc dù khá tinh tế nhưng phức tạp giữa việc sử dụng liệu pháp hormone mãn kinh và sức khỏe não bộ, nhưng vẫn nhấn mạnh được sự cần thiết của một cách tiếp cận cá nhân hóa đối với việc sử dụng liệu pháp hormone mãn kinh. Điều quan trọng là các phân tích của chúng tôi cung cấp một cái nhìn tổng quát về các mối liên hệ dựa trên dân số và kết quả này không được thiết kế để hướng dẫn các quyết định ở cấp độ cá nhân liên quan đến lợi ích so với rủi ro của việc sử dụng liệu pháp hormone mãn kinh”.

Các tác giả còn nói thêm rằng những người sử dụng liệu pháp hormone mãn kinh hiện tại trẻ hơn đáng kể so với những người trước đây sử dụng hoặc những người chưa bao giờ sử dụng, đồng thời tỷ lệ thấp hơn ở giai đoạn sau mãn kinh (67% so với 80%). Đồng thời kết quả cũng cho thấy rằng phần lớn những phụ nữ trong nghiên cứu đang ở trong thời kỳ tiền mãn kinh, thường liên quan đến các triệu chứng như suy giảm nhận thức và thay đổi tâm trạng. Do đó, nhu cầu sử dụng liệu pháp hormone mãn kinh có thể là một chỉ báo về những thay đổi về thần kinh trong quá trình chuyển đổi này, sau đó ổn định trở lại trong cuộc sống, họ cho biết.

Tác giả chính Ann Marie de Lange là nghiên cứu viên cao cấp tại Khoa Khoa học thần kinh lâm sàng, Bệnh viện Đại học Lausanne, Thụy Sĩ chỉ ra rằng: “Kết quả nghiên cứu của chúng tôi nhận định được quá trình tác động của liệu pháp hormone mãn kinh đối với sức khỏe não bộ của phụ nữ có thể thay đổi tùy thuộc vào các yếu tố bao gồm thời điểm, thời gian sử dụng và tiền sử phẫu thuật. Tuy nhiên, nghiên cứu của chúng tôi là nghiên cứu cắt ngang và chúng tôi không thể xác định được mối quan hệ nhân quả. Các nghiên cứu trong tương lai có thể thực hiện lập bản đồ tác động lâu dài của liệu pháp hormone mãn kinh đối với sức khỏe não bộ có tầm quan trọng to lớn để hiểu được hồ sơ rủi ro và lợi ích của từng cá nhân. Phụ nữ trên toàn thế giới phải đối mặt với những quyết định quan trọng liên quan đến việc sử dụng liệu pháp hormone mãn kinh, nhưng tình trạng thiếu nghiên cứu toàn diện hiện nay khiến các nhà nghiên cứu không có đủ bằng chứng cần thiết để đưa ra những lựa chọn sáng suốt”.

Tài liệu tham khảo tạp chí:

1. Claudia Barth, Liisa AM Galea, Emily G Jacobs, Bonnie H Lee, Lars T Westlye, Ann-Marie G de Lange. Menopausal hormone therapy and the female brain: leveraging neuroimaging and prescription registry data from the UK Biobank cohort. eLife, 2024 DOI: 10.7554/eLife.99538.1