Cơ thể con người không được thiết kế để sống quá lâu. Cơ thể chúng ta thường chỉ có thể duy trì chức năng khỏe mạnh đến khoảng 90 năm tuổi. Nhưng câu hỏi đặt ra là, sự già đi thực sự có nghĩa là gì? Và nó tương tác như thế nào với những nỗ lực bảo vệ sức khỏe của cơ thể?
Vào năm 1997, Jeanne Calment, một phụ nữ người Pháp, qua đời ở tuổi 122 và 164 ngày, trở thành người sống lâu nhất trong lịch sử đã được ghi nhận. Tuổi thọ của bà thực sự đáng kinh ngạc, đến mức một triệu phú đã treo giải thưởng 1 triệu đô la cho bất kỳ ai có thể sống lâu hơn bà. Tuy nhiên, việc sống thọ hơn 100 năm, thậm chí vượt qua ngưỡng 120 tuổi, là một thử thách cực kỳ hiếm gặp, và cho đến nay, rất ít người có thể đạt được điều này.
Bà Jeanne Calment tại viện dưỡng lão ở Arles, Pháp. Ảnh chụp vào tháng 10/1995, khi bà Jeanne Calment 120 tuổi. Ảnh: AP
Sự lão hóa: Định nghĩa và Nguyên nhân
Chúng ta đều có thể cảm nhận sự lão hóa theo bản năng – đó là sự lớn lên đối với trẻ em và sự già đi đối với người lớn. Tuy nhiên, tìm ra một định nghĩa khoa học chính xác về quá trình này không phải là điều dễ dàng.
Đơn giản mà nói, sự lão hóa xảy ra khi các quá trình trong cơ thể, cùng với sự tác động của môi trường bên ngoài (như ánh sáng mặt trời, chất độc trong không khí, nước và chế độ ăn uống), dẫn đến những thay đổi về cấu trúc và chức năng của các phân tử và tế bào. Những thay đổi này dần dẫn đến sự suy giảm chức năng của cơ thể và cuối cùng là sự chết dần của các tế bào, mô, cơ quan.
Mặc dù chúng ta chưa hoàn toàn hiểu hết các cơ chế gây ra sự già đi, nhưng các nhà khoa học hiện nay đã xác định được một số yếu tố sinh lý học quan trọng đóng góp vào quá trình này, bao gồm:
1. Tổn thương DNA và Ti thể
Theo thời gian, các tổn thương di truyền tích tụ trong cơ thể do sự sao chép của DNA. Tổn thương này xảy ra tự nhiên khi DNA nhân đôi hoặc trong các tế bào không phân chia. Đặc biệt, ti thể – bào quan quan trọng trong mỗi tế bào – rất dễ bị tổn thương.
Ti thể sản sinh ra ATP, nguồn năng lượng chủ yếu cho tất cả các quá trình trao đổi chất của tế bào, và nó còn điều phối nhiều hoạt động quan trọng khác của tế bào. Khi chức năng của ti thể suy giảm, tế bào sẽ dần mất đi khả năng hoạt động bình thường, kéo theo sự suy kiệt của các cơ quan.
2. Biểu hiện gen và các bệnh thoái hóa
Sự lão hóa cũng liên quan đến những thay đổi trong biểu hiện gen. Các gen vốn im lặng trong cơ thể người trẻ, nhưng khi chúng ta già đi, những gen này bắt đầu hoạt động mạnh hơn, góp phần vào sự phát triển của các bệnh thoái hóa như Alzheimer. Quá trình này có thể là một trong những nguyên nhân chính gây ra các vấn đề sức khỏe ở người cao tuổi.
3. Sự suy giảm khả năng tái tạo tế bào
Một trong những yếu tố quan trọng khác của sự lão hóa là sự suy giảm khả năng tái tạo tế bào. Mỗi tế bào trong cơ thể có một đoạn DNA bảo vệ được gọi là telomere, nằm ở các đầu của nhiễm sắc thể. Khi tế bào nhân đôi, telomere dần bị rút ngắn. Khi telomere quá ngắn, tế bào không thể nhân đôi thêm và sẽ chết, khiến khả năng tái tạo cơ thể suy giảm. Điều này ảnh hưởng đến khả năng phục hồi và tái tạo của các mô và cơ quan.
4. Sự giảm sút tế bào gốc
Sự lão hóa cũng tác động mạnh mẽ đến các tế bào gốc – những tế bào có khả năng tự tái tạo vô hạn để thay thế các tế bào khác. Khi chúng ta già đi, số lượng tế bào gốc giảm đi và khả năng tái tạo của chúng cũng suy yếu. Điều này dẫn đến việc cơ thể gặp khó khăn trong việc duy trì và sửa chữa các mô và cơ quan.
5. Sự suy giảm khả năng điều khiển protein và sự mất liên kết giữa các tế bào
Một trong những biểu hiện của sự lão hóa là các tế bào mất dần khả năng điều khiển protein, khiến chúng không thể xử lý các dưỡng chất và tế bào bị tổn thương một cách hiệu quả. Điều này dẫn đến sự tích tụ các chất độc hại trong cơ thể và làm giảm khả năng chuyển hóa của các tế bào. Cuối cùng, sự liên lạc giữa các tế bào trở nên chậm chạp, phá vỡ sự phối hợp của các chức năng trong cơ thể.
Kéo dài tuổi thọ là hy vọng hay ảo tưởng? Tương lai của việc kéo dài tuổi thọ sẽ thế nào?
Câu hỏi lớn vẫn còn là liệu chúng ta có thể kéo dài tuổi thọ của mình thông qua chế độ dinh dưỡng, tập luyện thể dục, thuốc men, hay những công nghệ tiên tiến như nanobot và điều trị gen? Các nghiên cứu hiện nay đang mở ra những khả năng hứa hẹn trong việc can thiệp vào quá trình lão hóa, nhưng liệu điều này có thực sự khả thi? Và liệu chúng ta có muốn sống lâu hơn nữa, khi sức khỏe và tinh thần không còn như trước?
Bắt đầu từ Jeanne Calment và tuổi thọ kỷ lục của bà, khoa học đang không ngừng khám phá cách để kéo dài cuộc sống. Tuy nhiên, chúng ta vẫn chưa có câu trả lời cuối cùng. Dù có thể công nghệ sẽ giúp kéo dài tuổi thọ, nhưng điều quan trọng là liệu chúng ta có muốn sống lâu hơn, hay chỉ muốn có một cuộc sống khỏe mạnh và trọn vẹn trong thời gian ngắn ngủi mà chúng ta có?
Trí tò mò và nghiên cứu vẫn tiếp tục, và trong tương lai, có thể chúng ta sẽ tìm ra cách để không chỉ sống lâu mà còn sống khỏe mạnh hơn.
Nội dung được Việt hóa từ video Why do our bodies age? trên kênh Youtube TED-Ed với gần 3 triệu lượt xem.