Học tập và trí nhớ đóng vai trò cơ bản đối với các chức năng nhận thức của não, vốn rất quan trọng đối với cuộc sống con người. Tuy nhiên hiện nay có rất nhiều người bị suy giảm trí nhớ do lão hoá và bệnh lý. Hãy cùng nhau tìm hiểu cơ chế gây bệnh suy giảm trí nhớ và cách phòng ngừa qua bài viết sau đây.
1. Bệnh lý suy giảm trí nhớ là tình trạng như thế nào?
Suy giảm trí nhớ bệnh lý là tình trạng hay quên bất thường. Bạn có thể không nhớ được các sự kiện mới, nhớ lại một hoặc nhiều ký ức trong quá khứ hoặc cả hai.
Người bị suy giảm trí nhớ có thể chỉ xuất hiện trong thời gian ngắn rồi tự khỏi (tạm thời). Hoặc có thể không khỏi và tùy thuộc vào nguyên nhân, tình trạng có thể trở nên tồi tệ hơn theo thời gian.
Trong những trường hợp nghiêm trọng, tình trạng suy giảm trí nhớ có thể ảnh hưởng đến các hoạt động sống hàng ngày.

2. Các cơ chế gây bệnh suy giảm trí nhớ
Có rất nhiều nguyên nhân dẫn đến suy giảm trí nhớ bệnh lý. Vì vậy mỗi loại bệnh lý suy giảm trí nhớ khác nhau có các cơ chế khác nhau bao gồm. Chúng ta sẽ cùng nhau tìm hiểu cơ chế gây bệnh suy giảm trí nhớ phổ biến nhất hiện nay là bệnh lý Alzheimer.
Não thường co lại ở một mức độ nào đó khi lão hóa khỏe mạnh, nhưng đáng ngạc nhiên là không mất tế bào thần kinh với số lượng lớn. Tuy nhiên, ở bệnh Alzheimer, tổn thương lan rộng, vì nhiều tế bào thần kinh ngừng hoạt động bình thường, mất kết nối với các tế bào thần kinh khác và cuối cùng chết. Bệnh Alzheimer phá vỡ các quá trình quan trọng đối với tế bào thần kinh và mạng lưới của chúng, bao gồm giao tiếp, trao đổi chất và sửa chữa.
Lúc đầu, bệnh Alzheimer thường làm hỏng các kết nối giữa các tế bào thần kinh ở các phần não liên quan đến trí nhớ, bao gồm vỏ não khứu giác và hồi hải mã. Sau đó, bệnh ảnh hưởng đến các vùng trong vỏ não chịu trách nhiệm về ngôn ngữ, lý luận và hành vi xã hội. Cuối cùng, nhiều vùng khác của não và các tế bào thần kinh xung quanh bị tổn thương và ngừng hoạt động bình thường. Theo thời gian, người mắc bệnh Alzheimer dần mất khả năng sống và hoạt động độc lập. Cuối cùng, căn bệnh này gây tử vong.
Có 5 cơ chế chính gây bệnh suy giảm trí nhớ Alzheimer bao gồm:
2.1 Mảng bám amyloid
Protein beta-amyloid liên quan đến bệnh Alzheimer được hình thành từ sự phân hủy của một loại protein lớn hơn gọi là tiền chất amyloid. Nó có nhiều dạng phân tử khác nhau tập trung giữa các tế bào thần kinh. Dạng beta-amyloid 42 được cho là đặc biệt độc hại. Trong não của bệnh Alzheimer, mức độ bất thường của loại protein tự nhiên này kết tụ lại với nhau tạo thành các mảng bám phá vỡ chức năng tế bào.
2.2 Rối loạn sợi thần kinh
Các rối sợi thần kinh là sự tích tụ bất thường của một loại protein gọi là Tau tích tụ bên trong tế bào thần kinh. Các tế bào thần kinh khỏe mạnh được hỗ trợ bên trong một phần bởi các cấu trúc gọi là vi ống, giúp dẫn các chất dinh dưỡng và phân tử từ thân tế bào đến sợi trục và sợi nhánh. Ở các tế bào thần kinh khỏe mạnh, protein Tau thường liên kết và ổn định các vi ống. Tuy nhiên, trong bệnh Alzheimer, những thay đổi hóa học bất thường khiến protein Tau tách khỏi các vi ống và dính vào các phân tử Tau khác, tạo thành các sợi cuối cùng kết hợp lại để tạo thành các rối bên trong tế bào thần kinh. Các rối này chặn hệ thống vận chuyển của tế bào thần kinh, gây hại cho sự giao tiếp synap giữa các tế bào thần kinh.
Bằng chứng mới nổi cho thấy những thay đổi ở não liên quan đến bệnh Alzheimer có thể là kết quả của sự tương tác phức tạp giữa protein tau và beta-amyloid bất thường và một số yếu tố khác. Có vẻ như tau bất thường tích tụ ở các vùng não cụ thể liên quan đến trí nhớ. Beta-amyloid kết thành các mảng bám giữa các tế bào thần kinh. Khi mức beta-amyloid đạt đến điểm tới hạn, protein Tau sẽ lan rộng nhanh chóng khắp não.
2.3 Mất kết nối tế bào thần kinh và rối loạn chức năng tế bào
Ở bệnh Alzheimer, khi các tế bào thần kinh bị tổn thương và ngừng hoạt động bình thường trong não, các kết nối giữa các mạng lưới tế bào thần kinh có thể bị phá vỡ và nhiều vùng não bắt đầu co lại. Đến giai đoạn cuối của bệnh Alzheimer, quá trình này được gọi là teo não lan rộng, do tế bào chết đáng kể và gây mất thể tích não.
2.4 Viêm mãn tính
Nghiên cứu cho thấy tình trạng viêm mãn tính có thể do sự tích tụ và tiết dịch có hại của các tế bào thần kinh đệm hoạt động không bình thường. Các tế bào thần kinh đệm khỏe mạnh giúp não không có mảnh vụn. Một loại tế bào thần kinh đệm gọi là microglia nuốt và phá hủy chất thải và độc tố trong não khỏe mạnh. Khi microglia không thể loại bỏ chất thải, mảnh vụn và các tập hợp protein, bao gồm cả mảng bám beta-amyloid, bệnh Alzheimer có thể phát triển. Các nhà nghiên cứu đang cố gắng khám phá cơ chế về cách thức và lý do tại sao microglia hoạt động không bình thường.
Một nghiên cứu tập trung vào một loại protein có tên là TREM2. Đây là loại protein rất cần thiết cho chức năng thích hợp của microglia trong các bệnh thoái hóa thần kinh. Khi TREM2 không hoạt động bình thường, các mảng bám tích tụ giữa các tế bào thần kinh. Các tế bào hình sao – một loại tế bào thần kinh đệm khác được báo hiệu để giúp loại bỏ sự tích tụ của các mảng bám và các mảnh vụn tế bào khác. Sau đó, các microglia và tế bào hình sao bị lỗi sẽ tập trung xung quanh các tế bào thần kinh nhưng không thực hiện chức năng loại bỏ các mảnh vụn của chúng. Chúng có thể giải phóng các hóa chất gây viêm mãn tính và làm tổn thương thêm các tế bào thần kinh mà chúng được cho là bảo vệ.
2.5 Sự đóng góp của mạch máu vào bệnh Alzheimer
Những người mắc chứng mất trí đôi khi đồng thời gặp phải một số vấn đề về mạch máu chẳng hạn như lắng đọng beta-amyloid trong động mạch não, xơ vữa động mạch (xơ cứng động mạch) và đột quỵ nhỏ. Sự kết hợp của các vấn đề mạch máu có thể ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe não bộ. Các vấn đề về tim mạch như huyết áp cao, tiểu đường và đột quỵ có thể làm hỏng mạch máu và làm giảm lưu lượng oxy và chất dinh dưỡng đến mô não, dẫn đến tổn thương phức tạp và tăng nguy cơ mắc các dạng mất trí nhớ mạch máu.
Các vấn đề về mạch máu có thể dẫn đến giảm lưu lượng máu và oxy đến não, cũng như sự phá vỡ hàng rào máu não. Hàng rào máu não có vai trò quan trọng trong việc ngăn chặn các chất có hại xâm nhập vào não trong khi vẫn cho phép glucose và các phân tử cần thiết khác đi vào. Ở người mắc bệnh Alzheimer, sự gián đoạn đối với các protein vận chuyển chuyên biệt trong hàng rào máu não có thể ngăn glucose đến não và ngăn các protein beta-amyloid và protein tau độc hại bị loại bỏ. Điều này dẫn đến tình trạng viêm, có thể làm trầm trọng thêm các thay đổi bệnh lý ở não. Các nghiên cứu gần đây đã nhấn mạnh mối liên hệ giữa quá trình chuyển hóa glucose trong não và nhiều khía cạnh của bệnh Alzheimer, bao gồm sự khác biệt về giới tính trong nguy cơ và mức độ nghiêm trọng của bệnh. Các nhà nghiên cứu tiếp tục khám phá các biện pháp can thiệp tiềm năng để phá vỡ chu kỳ phức tạp và phá hoại này.
3. Có cách nào phòng ngừa sớm bệnh lý suy giảm trí nhớ không?
Suy giảm trí nhớ bệnh lý xảy ra do nhiều nguyên nhân khác nhau. Cơ chế gây bệnh suy giảm trí nhớ có thể bắt nguồn từ sự tích tụ bất thường các chất trong não bộ, do viêm hoặc các yếu tố mạch máu não. Không có phương pháp nào chắc chắn sẽ giúp bạn không bị suy giảm trí nhớ, nhưng việc thực hiện một số cách có thể giúp bạn phòng ngừa sớm bệnh lý suy giảm trí nhớ cũng như cải thiện sức khỏe não bộ. Bạn hãy tham khảo một số cách sau đây:
3.1. Ngủ đủ giấc
Hầu hết chúng ta cần ngủ khoảng tám tiếng mỗi đêm để đảm bảo cho sức khỏe cơ thể và não bộ. Ngủ đủ giấc giúp não có thời gian củng cố trí nhớ và loại bỏ thông tin không quan trọng. Ngoài ra, trong khi ngủ, não sản xuất hormone tăng trưởng quan trọng cho sức khỏe của tế bào thần kinh. Sự suy thoái tế bào thần kinh bắt đầu xảy ra ngay từ độ tuổi 20, vì vậy điều cần thiết là phải đảm bảo ngủ đủ giấc.

3.2. Giữ kết nối xã hội
Tương tác xã hội rất quan trọng đối với sức khỏe não bộ. Việc kích thích trò chuyện với bạn bè và gia đình giúp não bộ của chúng ta luôn hoạt động và được thử thách. Không chỉ vậy, giao lưu còn giải phóng các chất hóa học tạo cảm giác dễ chịu như serotonin và oxytocin, giúp duy trì tâm trạng ổn định và thúc đẩy suy nghĩ tích cực.
3.3. Tập thể dục thường xuyên
Tập thể dục thường xuyên giúp cơ thể khỏe mạnh và não bộ hoạt động. Khi chúng ta tập thể dục, não bộ giải phóng dopamine, một chất hóa học liên quan đến niềm vui và động lực. Nó khiến chúng ta cảm thấy khỏe mạnh về thể chất và tinh thần, vì nó có thể giúp giảm căng thẳng và lo lắng.
3.4. Ăn một chế độ ăn uống lành mạnh
Những gì chúng ta đưa vào cơ thể có tác động trực tiếp đến não bộ. Ăn thực phẩm lành mạnh như trái cây, rau và ngũ cốc nguyên hạt cung cấp cho não bộ các chất dinh dưỡng để hoạt động bình thường. Ngoài ra, hạn chế thực phẩm không lành mạnh như thịt chế biến và đồ uống có đường có thể giúp giảm nguy cơ mắc các bệnh như Alzheimer.
Hơn nữa, axit béo Omega-3 cũng rất quan trọng đối với sức khỏe nhận thức và có trong các thực phẩm như cá hồi, quả óc chó và hạt chia. Các thực phẩm khác có thể ngăn ngừa mất trí nhớ bao gồm nghệ, quả việt quất và trà xanh.
3.5. Thử thách bản thân về mặt tinh thần
Kích thích não bộ bằng các hoạt động thử thách giúp não bộ khỏe mạnh và hoạt động tốt nhất. Làm những việc như học một ngôn ngữ mới, chơi cờ vua hoặc giải ô chữ giúp giữ cho tâm trí chúng ta luôn năng động và bận rộn. Chúng ta càng sử dụng não bộ nhiều thì chúng càng hoạt động tốt hơn.
3.6. Đi khám bác sĩ thường xuyên
Việc đi khám bác sĩ thường xuyên là điều cần thiết, không chỉ vì sức khỏe thể chất mà còn vì sức khỏe tinh thần của bạn. Các tình trạng như trầm cảm và lo âu có thể ảnh hưởng đến trí nhớ và chức năng nhận thức. Bằng cách đi khám bác sĩ thường xuyên, bạn có thể duy trì sức khỏe tinh thần và giữ cho đầu óc minh mẫn.
Nguồn: https://www.southvalleyneurology.com/blog/6-things-we-can-do-to-prevent-memory-loss
Qua bài viết trên giúp bạn tìm hiểu về cơ chế gây bệnh suy giảm trí nhớ. Hiện nay bệnh lý này xảy ra khá phổ biến và gây nhiều ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng công việc và cuộc sống cũng như tinh thần của nhiều người. Vì vậy, nếu bạn có các dấu hiệu nghi bị suy giảm trí nhớ, bạn cần quan tâm tìm hiểu các giải pháp phù hợp để được điều trị sớm và cần chủ động chăm sóc sức khỏe từ sớm để phòng ngừa bệnh, giúp bạn sống minh mẫn và trường thọ.
Tài liệu tham khảo: .pennmedicine.org, .nia.nih.gov, southvalleyneurology.com
Nhận bản tin hàng tháng
Chúng tôi sẽ gửi cho bạn thông tin mới nhất để giúp bạn chủ động chăm sóc và quản lý sức khỏe của mình.
Thank you for subscribing to the newsletter.
Oops. Something went wrong. Please try again later.
