A, C, E, D, B, K – Đây không phải những chữ cái ngẫu nhiên trong bảng chữ cái đâu. Đây là các loại vitamin, cũng giống như các chữ cái giúp tạo thành từ, chúng là những dưỡng chất giúp cơ thể ta “chạy tốt”.
Vitamin là những hợp chất hữu cơ mà ta cần tiêu thụ một lượng nhỏ mỗi ngày để cơ thể “chạy” tốt. Chúng là những thợ xây, bảo vệ, bảo trì viên của cơ thể, giúp cơ thể ta hình thành cơ, xương, sử dụng chất dinh dưỡng, dự trữ và sử dụng năng lượng, cũng như chữa lành vết thương.
Nếu bạn cần dẫn chứng về giá trị của vitamin, hãy xem xét trường hợp của các thuỷ thủ ngày xưa, những người không được tiếp cận với nguồn thực phẩm giàu vitamin. Họ thường bị bệnh hoại huyết. Trong khi vitamin C, có nhiều trong trái cây và rau củ, lại là phương pháp đơn giản nhất để chữa bệnh này.
Trong khi Vi khuẩn, nấm và thực vật có thể tự tạo ra vitamin, thì cơ thể chúng ta lại không thể, nên phải lấy vitamin từ các nguồn khác. Vậy làm thế nào cơ thể hấp thụ được vitamin từ môi trường bên ngoài?
Đó còn tùy vào trạng thái của các hợp chất này.
Các trạng thái của vitamin trong cơ thể
Vitamin có 2 loại: Loại tan trong mỡ và loại tan trong nước. Chính sự khác biệt này sẽ quyết định cách mà cơ thể vận chuyển, dự trữ vitamin cũng như đào thải lượng thừa.
Những vitamin tan trong nước gồm vitamin C và các hợp chất vitamin B gồm 8 loại khác nhau có công dụng riêng biệt. Những chất này tan trong phần chứa nước của các loại trái cây, rau củ và ngũ cốc, nên đường hấp thụ vào cơ thể của chúng khá đơn giản. Khi đã vào cơ thể, những thức ăn này sẽ được tiêu hoá và các vitamin sẽ được hấp thụ trực tiếp vào máu.
Do huyết tương vốn dĩ là môi trường nước, nên vitamin C và B được vận chuyển thuận lợi và có thể di chuyển tự do trong cơ thể.
Đối với các vitamin tan trong mỡ có trong các thực phẩm làm từ sữa, bơ và dầu, thì đường vào máu phiêu lưu hơn một chút. Chúng đi vào trong dạ dày và ruột, nơi có mật – một chất có tính axit được sản xuất ở gan. Mật phân nhỏ mỡ và giúp hấp thụ chúng qua thành ruột.
Do vitamin tan trong mỡ không thể di chuyển trong môi trường nước của máu, chúng cần một thứ gì đó giúp chúng di chuyển, đó chính là protein dính trên vitamin, đóng vai trò như “người vận chuyển”, giúp đưa vitamin tan trong mỡ vào máu và đi quanh cơ thể.
Sự khác biệt này giữa 2 loại vitamin quyết định cách chúng đi vào máu, cũng như cách chúng được dự trữ và đào thải khỏi cơ thể.
Vì cơ thể có thể vận chuyển vitamin tan trong nước theo máu một cách dễ dàng nên hầu hết các vitamin này sẽ được thải qua thận. Chính vì lí do đó, đa phần vitamin tan trong nước cần được hấp thụ mỗi ngày qua thức ăn.
Trong khi vitamin tan trong mỡ ở lại lâu hơn trong cơ thể vì chúng được trữ lại trong gan và tế bào chất béo. Cơ thể dùng những nơi này như nhà kho, trữ vitamin rồi đem chúng ra sử dụng khi cần, vì thế ta không nên hấp thụ quá nhiều những vitamin này bởi cơ thể vốn dĩ đã trữ một lượng đáng kể.
Chức năng của các loại vitamin trong cơ thể người
Khi đã hiểu cách vận chuyển và dự trữ vitamin, hãy để vitamin thực hiện phần nhiệm vụ định sẵn của chúng. Chẳng hạn như:
- Các hợp chất vitamin B giúp hình thành men hỗ trợ, giúp enzym giải phóng năng lượng từ thức ăn. Các vitamin B khác giúp cơ thể sử dụng nguồn năng lượng này.
- Vitamin C giúp chống nhiễm trùng và tạo collagen, một loại mô hình thành xương, răng và chữa lành vết thương.
- Vitamin A giúp tạo bạch cầu, chìa khoá của hệ miễn dịch, hình thành xương, cải thiện thị lực bằng cách giúp tế bào mắt hoạt động tốt.
- Vitamin D giúp hấp thụ canxi, phốt pho từ đó tạo ra xương
- Vitamin E là chất chống oxy hóa, loại bỏ các thành phần gây hại cho tế bào.
- Vitamin K giúp đông máu, bằng cách hỗ trợ protein thực hiện nhiệm vụ này.
Nếu không có vitamin, con người sẽ thiếu rất nhiều chất, dẫn đến các vấn đề như suy nhược, tổn thương dây thần kinh các bệnh tim mạch, hoặc các bệnh còi xương hay hoại huyết.
Tuy nhiên quá nhiều vitamin cũng gây độc cho cơ thể, nên bạn đừng nghĩ nạp nhiều vitamin là tốt cho cơ thể nhé. Trên thực tế, giữ được cân bằng, cung cấp vừa đủ lượng vitamin mới là điều cốt yếu.
Nội dung được dẫn từ video “Vitamin hoạt động như thế nào?” trên kênh TED-Ed.