Nhịp sống hiện đại và hối hả như hiện nay khiến việc tự chăm sóc sức khỏe tinh thần ngày càng được nhiều người quan tâm và chú trọng. Một sức khỏe tinh thần tốt không chỉ giúp cơ thể khỏe mạnh và hạnh phúc, mà còn là kim chỉ nam để con người làm tốt các vai trò trong xã hội. Trong bài viết dưới đây, hãy cùng tìm hiểu về vai trò, các cách tự chăm sóc sức khỏe tinh thần để duy trì và cải thiện chất lượng cuộc sống của mình.
1. Chăm sóc sức khỏe tinh thần là gì?
Theo định nghĩa của Tổ chức Y tế thế giới (WHO), sức khỏe tinh thần là trạng thái khỏe mạnh về mặt tinh thần mà trong đó, mỗi cá nhân có thể đối phó với căng thẳng; nhận thức được khả năng của bản thân; học tập, làm việc hiệu quả và có sự cống hiến cho cộng đồng.
Sức khỏe tinh thần là trạng thái cân bằng cả bên trong cơ thể và với môi trường. Một sức khỏe tinh thần tốt sẽ mang lại trạng thái hạnh phúc, giúp con người phát triển khả năng của bản thân và củng cố địa vị trong tập thể, đồng thời là nền tảng để xây dựng các mối quan hệ chất lượng và định hình thế giới đang sống.
Sức khỏe tinh thần thể hiện ở nhiều khía cạnh khác nhau, bao gồm các rối loạn tâm thần, khuyết tật tâm lý xã hội, trạng thái đau khổ, suy giảm chức năng tâm thần hoặc nguy cơ tự sát. Tại Việt Nam, có đến 14,2% dân số mắc 10 chứng rối loạn tâm thần phổ biến, trong đó, rối loạn trầm cảm chiếm 2,45% (theo số liệu từ Bệnh viện Tâm thần Trung ương 1 năm 2014). Đặc biệt, ước tính cứ 100.000 dân có 5 người tự sát (năm 2015).
Sức khỏe tinh thần và thể chất là hai thành phần quan trọng để phát triển sức khỏe toàn diện. Giữa thể chất và tinh thần có mối liên hệ không thể tách rời. Để dễ hình dung, bệnh nhân trầm cảm có nguy cơ cao mắc các bệnh lý mãn tính như tiểu đường, tim mạch và đột quỵ. Tương tự, người bệnh mắc các bệnh lý mạn tính có thể làm tăng nguy cơ phát triển các bệnh lý về tinh thần như stress, rối loạn lo âu,…

2. Vì sao tự chăm sóc sức khỏe tinh thần lại quan trọng?
Việc chăm sóc sức khỏe tinh thần rất quan trọng ở mọi giai đoạn của cuộc sống, đặc biệt ở người trung niên và người cao tuổi. Bởi lẽ, ở độ tuổi trung niên người trưởng thành thường xuyên phải đối mặt với những căng thẳng trong cuộc sống liên quan đến công việc, nuôi dạy con cái, chăm sóc cha mẹ và các mối quan hệ xung quanh. Khi già đi (từ 65 tuổi trở lên), những thay đổi trong cuộc sống như nghỉ hưu, bệnh tật, nỗi đau mất mát người thân, cô lập xã hội hoặc cô đơn tuổi già có thể ảnh hưởng đến sức khỏe tâm thần nghiêm trọng.
Theo thống kê, khoảng 14% người cao tuổi từ 65 tuổi trở lên sống chung với rối loạn tâm thần. Theo cơ quan Ước tính sức khỏe toàn cầu (GHE) của Tổ chức y tế thế giới (WHO), bệnh lý tinh thần chiếm 10,6% tổng số bệnh tật ở người lớn tuổi, phổ biến nhất là trầm cảm và lo âu. Năm 2019, 27,2% số ca tử vong do tự tử là người từ 60 tuổi trở lên.
Bên cạnh các tác động từ môi trường, những thay đổi trong sinh lý và nhận thức cũng ảnh hưởng đến sức khỏe tinh thần của người già. Dữ liệu thu thập từ nhiều nghiên cứu cho thấy những thay đổi dưới đây ở não bộ khi con người già đi:
- Một số bộ phận của não bị co lại, bao gồm các bộ phận liên quan đến học tập và những hoạt động tinh thần phức tạp khác.
- Quá trình dẫn truyền thần kinh giữa các tế bào trở nên kém hiệu quả.
- Giảm lưu lượng máu lên não.
- Tăng nguy cơ viêm nhiễm khi bị chấn thương hoặc bệnh tật.
- Giảm trí nhớ, mất tập trung, khó khăn khi thực hiện nhiều công việc cùng lúc.
Tuy nhiên, người già có thể làm chậm hoặc giảm thiểu mức độ của những thay đổi này thông qua cải thiện sức khỏe thể chất và tinh thần. Nghiên cứu trên gần 3000 người lớn tuổi cho thấy, những đối tượng thực hiện 4 trong 5 lối sống lành mạnh (hoạt động thể chất, không hút thuốc, không uống rượu nhiều, tuân theo chế độ ăn Địa Trung Hải và tham gia hoạt động kích thích não bộ) có nguy cơ mắc bệnh Alzheimer thấp hơn 60% so với người không thực hiện bất kỳ hoạt động nào kể trên. Con số này là 37% đối với những ai chỉ thực hiện 2 hoặc 3 trong 5 lối sống lành mạnh được liệt kê trong nghiên cứu. Ở một nghiên cứu khác, người lớn tuổi thường xuyên hoạt động thể chất có tốc độ suy giảm nhận thức chậm hơn so với người cùng tuổi ít vận động.
Do đó, chăm sóc tốt sức khỏe tinh thần không chỉ giúp người già nâng cao chất lượng cuộc sống mà còn giúp cải thiện chức năng não bộ, tăng cường sự minh mẫn. Duy trì một tâm lý tích cực, tham gia vào các hoạt động xã hội và rèn luyện trí não sẽ giúp người cao tuổi cảm thấy tích cực hơn, kết nối với gia đình và cộng đồng để sống lâu dài và khỏe mạnh.

3. Cách chăm sóc tinh thần hiệu quả
Chăm sóc sức khỏe tinh thần có thể giúp người già kiểm soát căng thẳng, giảm nguy cơ mắc bệnh và tăng cường năng lượng. Dưới đây là một số cách chăm sóc tinh thần mà người già có thể áp dụng:
- Tập thể dục thường xuyên: Vận động ít nhất 30 phút mỗi ngày có thể giúp cải thiện tâm trạng và sức khỏe của người già. Một số bài tập mà bạn có thể thử như đi bộ, chạy, yoga, khiêu vũ, đạp xe, làm vườn,…Bạn nên khởi đầu với bài tập nhẹ nhàng, sau đó tăng dần cường độ khi cơ thể đã thích nghi.
- Ăn uống lành mạnh, đủ bữa mỗi ngày và uống đủ nước: Chế độ ăn uống cân bằng và uống đủ nước có thể cung cấp năng lượng và cải thiện sự tập trung trong cả ngày dài. Nên giảm lượng caffeine và rượu tiêu thụ mỗi ngày để hạn chế ảnh hưởng đến thần kinh và não bộ.
- Ưu tiên giấc ngủ: Ngủ đủ giấc rất quan trọng ở người già do thay đổi sinh lý trong cơ thể khiến họ khó ngủ và dễ thức giấc. Vì vậy, người già cần ngủ đúng giờ và đảm bảo ngủ ít nhất 8 tiếng mỗi ngày. Đồng thời, người già nên hạn chế tiếp xúc với ánh sáng xanh từ màn hình điện tử (ti vi, điện thoại), đảm bảo môi trường ngủ ấm áp, yên tĩnh để dễ vào giấc ngủ hơn.
- Thử một vài hoạt động thư giãn tinh thần: Người cao tuổi có thể khám phá các chương trình, ứng dụng thư giãn hoặc chăm sóc sức khỏe, các bài tập thiền, thư giãn cơ hoặc bài tập thở. Lên lịch thường xuyên cho những hoạt động này và những sở thích lành mạnh khác như nghe nhạc, đọc sách, dành thời gian hòa mình cùng thiên nhiên, vui đùa với con cháu,….
- Đặt ra mục tiêu và ưu tiên: Không chỉ người già, mỗi người chúng ta cần học cách xác định những gì cần ưu tiên và học cách nói “không” nếu bản thân cảm thấy quá tải. Bên cạnh đó, mỗi người nên biết ơn và cố gắng trân trọng những gì bản thân đã làm được vào cuối ngày như một phần thưởng và động lực để tiến bộ hơn trong tương lai.
- Thực hành lòng biết ơn: Nhắc nhở bản thân hàng ngày về những điều bạn biết ơn, những gì bạn cảm thấy hài lòng và hạnh phúc. Nên cụ thể hóa các sự vật, sự kiện này bằng cách viết ra giấy và tưởng tượng trong tâm trí bạn.
- Tập trung vào điều tích cực: Học cách xác định và nhìn sự kiện, sự vật dưới góc nhìn tích cực và lạc quan.
- Giữ liên lạc: Thường xuyên liên lạc, nói chuyện, tâm sự với bạn bè, người thân mà bạn tin tưởng. Nghiên cứu cho thấy, việc trò chuyện cởi mở với người mà mình quan tâm có thể giúp cải thiện tâm trạng. Nếu bạn không thể gặp mặt trực tiếp, bạn vẫn có thể giữ liên lạc bằng cách gọi video hoặc nhắn tin.
Chăm sóc sức khỏe tinh thần không chỉ là nhu cầu cần thiết để duy trì cân bằng cuộc sống mà còn là yếu tố quyết định đến hạnh phúc, hiệu suất làm việc và phát triển quan hệ xã hội. Hy vọng thông tin trong bài sẽ giúp bạn tự chăm sóc sức khỏe tinh thần hiệu quả. Đầu tư thời gian bồi dưỡng tinh thần là cách tốt nhất để nuôi dưỡng thân – tâm – trí, giúp bạn thư giãn và nâng cao sức khỏe một cách toàn diện.
Tài liệu tham khảo: cdc.gov ; medicalnewstoday.com ; verywellmind.com ; nia.nih.gov ; nimh.nih.gov ; who.int
Nhận bản tin hàng tháng
Chúng tôi sẽ gửi cho bạn thông tin mới nhất để giúp bạn chủ động chăm sóc và quản lý sức khỏe của mình.
Thank you for subscribing to the newsletter.
Oops. Something went wrong. Please try again later.
