Tại sao béo phì lại tăng huyết áp?

Béo phì đã trở thành một vấn đề sức khỏe toàn cầu, ảnh hưởng đến hàng triệu người và gây ra nhiều bệnh lý nghiêm trọng. Khi cơ thể tích trữ quá nhiều mỡ, đặc biệt là mỡ ở vùng bụng, áp lực lên hệ thống tim mạch sẽ tăng lên, làm huyết áp vượt quá mức bình thường. Theo dõi bài viết để hiểu tại sao béo phì lại tăng huyết áp?

1. Mối liên hệ giữa béo phì và tăng huyết áp

Béo phì là tình trạng có chỉ số khối cơ thể (BMI) từ 30 trở lên, phản ánh sự tích tụ mỡ quá mức trong cơ thể.

Tăng huyết áp là tình trạng huyết áp động mạch cao, được định nghĩa là huyết áp ≥ 130/80 mmHg. Theo Tổ chức Y tế Thế giới, béo phì là một yếu tố nguy cơ chính cho tăng huyết áp, với tỷ lệ người béo phì bị tăng huyết áp cao hơn rõ rệt so với những người có trọng lượng bình thường.

Vậy béo phì có làm tăng huyết áp không?

Béo phì không chỉ làm tăng huyết áp mà còn làm tăng nguy cơ mắc các bệnh lý liên quan đến tim mạch và chuyển hóa. Ngược lại, tăng huyết áp cũng có thể làm xấu đi tình trạng béo phì do các tác động về hormone và chuyển hóa. Đây là mối quan hệ qua lại lẫn nhau. Và sự liên quan này gắn liền với việc khi cơ thể tích trữ quá nhiều mỡ, đặc biệt là mỡ bụng, sẽ dẫn đến nhiều thay đổi trong cơ thể có thể ảnh hưởng đến huyết áp. Từ đó làm cho khối lượng máu trong cơ thể tăng lên. Mỡ thừa sẽ được tạo ra nhu cầu lớn hơn về lưu lượng máu, làm tăng áp lực lên thành mạch máu. Không những thế, béo phì thường liên quan đến tình trạng kháng insulin, làm tăng lượng insulin trong máu và có thể góp phần vào việc tăng huyết áp.Bên cạnh đó, béo phì có thể dẫn đến tăng sản xuất một số hormone như leptin và aldosteron, có liên quan đến điều chỉnh huyết áp. Khi lượng mỡ thừa trong cơ thể quá nhiều có thể gây ra tình trạng viêm mãn tính, làm tổn thương thành mạch và gây tăng huyết áp.

2. Các cơ chế sinh học dẫn đến tăng huyết áp do béo phì 

Tại sao béo phì lại tăng huyết áp? Do sự thay đổi cả về sinh lý và thói quen khiến việc tích mỡ thừa trong cơ thể không chỉ gây béo phì mà còn ảnh hưởng tới chỉ số huyết áp. Cơ chế sinh học của quá trình này thông qua các yếu tố: 

2.1. Tích lũy mỡ nội tạng gia tăng

• Béo phì nội tạng: Tích tụ mỡ ở vùng bụng (mỡ nội tạng) có liên quan mật thiết đến sự phát triển của tăng huyết áp. Đây là lý do tại sao béo phì gây tăng huyết áp. Mỡ nội tạng có thể sản xuất các cytokine viêm, làm tăng tình trạng viêm hệ thống và ảnh hưởng đến chức năng của các mạch máu.
• Hormone adipokine: Mỡ nội tạng sản xuất các hormone adipokine như leptin và resistin. Leptin có thể làm tăng huyết áp bằng cách kích thích hệ thần kinh giao cảm và làm tăng giữ natri ở thận, trong khi resistin có thể gây kháng insulin và làm xấu đi chức năng nội mạc.

2.2. Tình trạng kháng insulin

• Rối loạn chuyển hóa: Béo phì thường đi kèm với kháng insulin, khiến cơ thể không thể sử dụng insulin hiệu quả. Điều này dẫn đến mức insulin trong máu cao hơn (hyperinsulinemia), làm tăng huyết áp qua nhiều cơ chế.
• Kích thích hệ thần kinh giao cảm: Insulin có thể kích thích hoạt động của hệ thần kinh giao cảm, dẫn đến co mạch và tăng huyết áp.
• Giữ natri: Kháng insulin có thể làm tăng giữ natri ở thận, dẫn đến tăng thể tích máu và huyết áp.

2.3. Tăng hoạt động của hệ thống Renin-Angiotensin-Aldosterone (RAAS)

• Kích thích hệ thống RAAS: Béo phì có thể làm tăng hoạt động của hệ thống RAAS, dẫn đến sản xuất renin và angiotensin II. Angiotensin II là một chất gây co mạch mạnh, làm tăng huyết áp và giữ natri.
• Tăng sản xuất aldosteron: Aldosterone, một hormone do tuyến thượng thận sản xuất, làm tăng tái hấp thu natri và nước ở thận, dẫn đến tăng thể tích máu và huyết áp.

2.4. Rối loạn chức năng nội mạc mạch máu

• Viêm: Tích tụ mỡ trong cơ thể có thể gây ra viêm, làm tổn thương nội mạc mạch máu. Nội mạc bị tổn thương làm giảm khả năng giãn nở của mạch máu, làm tăng huyết áp.
• Giảm sản xuất NO (Nitric Oxide): Nitric oxide là một chất giãn mạch tự nhiên. Việc giảm sản xuất NO do tổn thương nội mạc có thể dẫn đến tăng huyết áp.

2.5. Tăng hoạt động của hệ thần kinh giao cảm

• Kích thích thần kinh: Béo phì có thể làm tăng hoạt động của hệ thần kinh giao cảm, dẫn đến co mạch và tăng nhịp tim. Sự gia tăng này có thể làm tăng huyết áp do tăng sức cản mạch ngoại vi.
• Giảm khả năng điều hòa: Hệ thần kinh giao cảm hoạt động quá mức có thể làm giảm khả năng điều hòa huyết áp của cơ thể, dẫn đến tình trạng huyết áp cao hơn.

2.6. Yếu tố viêm và oxy hóa

• Cytokine viêm: Các tế bào mỡ sản xuất cytokine viêm như TNF-α và IL-6, có thể gây ra tình trạng viêm mãn tính, làm tổn thương các mạch máu và tăng huyết áp.
• Stress oxy hóa: Sự gia tăng stress oxy hóa do viêm có thể gây tổn thương tế bào, làm giảm chức năng mạch máu và góp phần vào tăng huyết áp.

Béo phì dẫn đến tăng huyết áp thông qua nhiều cơ chế sinh học phức tạp, bao gồm tích mỡ nội tạng, kháng insulin, tăng hoạt động của hệ thống RAAS, rối loạn chức năng nội mạc, tăng hoạt động của hệ thần kinh giao cảm, và các yếu tố viêm và oxy hóa. Vì vậy, hiểu rõ các cơ chế này là rất quan trọng để phát triển các chiến lược phòng ngừa và điều trị hiệu quả cho cả béo phì và tăng huyết áp.

3. Hậu quả của huyết áp cao do béo phì đối với sức khỏe

Béo phì tăng huyết áp hoặc Huyết áp cao do béo phì có thể dẫn đến nhiều hậu quả nghiêm trọng đối với sức khỏe. 

3.1. Bệnh tim mạch

• Bệnh động mạch vành: Huyết áp cao làm tăng nguy cơ hình thành mảng bám trong động mạch (xơ vữa động mạch), dẫn đến giảm lưu lượng máu đến tim và có thể gây ra cơn đau thắt ngực hoặc nhồi máu cơ tim.
• Suy tim: Tăng huyết áp gây áp lực lớn lên tim, có thể dẫn đến tình trạng suy tim. Tim phải làm việc nhiều hơn để bơm máu, gây ra sự dày lên của cơ tim (hypertrophy) và làm suy giảm khả năng bơm máu hiệu quả.

3.2. Đột quỵ

• Đột quỵ do thiếu máu cục bộ: Huyết áp cao làm tăng nguy cơ hình thành cục máu đông trong các mạch máu cung cấp máu cho não, gây ra đột quỵ do thiếu máu cục bộ.
• Đột quỵ do vỡ mạch: Huyết áp cao có thể làm yếu các mạch máu trong não, gây ra nguy cơ vỡ mạch và đột quỵ xuất huyết.

3.3. Bệnh thận

Suy thận mạn tính: Huyết áp cao làm tổn thương các mạch máu trong thận, ảnh hưởng đến khả năng lọc của thận, dẫn đến suy thận mạn tính. Tình trạng này có thể tiến triển đến giai đoạn cuối, yêu cầu điều trị bằng lọc máu hoặc ghép thận.

3.4. Tổn thương mắt

Bệnh võng mạc tăng huyết áp: Huyết áp cao có thể làm tổn thương mạch máu trong mắt, gây ra bệnh võng mạc tăng huyết áp. Điều này có thể dẫn đến mất thị lực vĩnh viễn nếu không được điều trị kịp thời.

3.5. Bệnh mạch ngoại vi

Bệnh động mạch ngoại vi: Tăng huyết áp có thể gây tổn thương các mạch máu ở chân và tay, dẫn đến giảm lưu lượng máu và nguy cơ hình thành cục máu đông. Điều này có thể gây ra đau đớn và nguy cơ phải cắt cụt chi.

3.6. Rối loạn chức năng nhận thức

Suy giảm nhận thức: Huyết áp cao có thể làm giảm lưu lượng máu đến não, dẫn đến suy giảm chức năng nhận thức và tăng nguy cơ mắc bệnh Alzheimer hoặc các loại bệnh sa sút trí tuệ khác.

3.7. Các vấn đề tâm lý

Stress và lo âu: Những người bị huyết áp cao do béo phì có thể gặp phải các vấn đề tâm lý như stress, lo âu và trầm cảm, ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống.

3.8. Nguy cơ tử vong sớm

Tăng huyết áp kéo dài và không được kiểm soát có thể dẫn đến nhiều biến chứng nghiêm trọng, làm tăng nguy cơ tử vong sớm do các bệnh tim mạch, đột quỵ hoặc bệnh thận.

Huyết áp cao do béo phì có nhiều hậu quả nghiêm trọng đối với sức khỏe, ảnh hưởng đến nhiều hệ thống trong cơ thể. Việc phát hiện và điều trị kịp thời huyết áp cao là rất quan trọng để ngăn ngừa các biến chứng và cải thiện chất lượng cuộc sống. Cùng với đó, việc kiểm soát cân nặng thông qua chế độ ăn uống lành mạnh và lối sống tích cực cũng là biện pháp quan trọng để phòng ngừa tăng huyết áp và các biến chứng liên quan.

4. Cách phòng ngừa và kiểm soát huyết áp cao do béo phì

Phòng ngừa và kiểm soát béo phì tăng huyết áp là rất quan trọng để giảm nguy cơ mắc các bệnh lý liên quan và cải thiện sức khỏe tổng thể. 

4.1. Kiểm soát cân nặng

• Giảm cân: Giảm 5-10% trọng lượng cơ thể có thể giúp hạ huyết áp đáng kể. Sử dụng chế độ ăn uống hợp lý và tập thể dục thường xuyên để đạt được mục tiêu này.
• Theo dõi trọng lượng: Định kỳ kiểm tra cân nặng để theo dõi sự thay đổi và điều chỉnh chế độ ăn uống hoặc tập luyện nếu cần thiết.

4.2. Chế độ ăn uống lành mạnh

• Chế độ ăn DASH: Chế độ ăn này tập trung vào việc tăng cường tiêu thụ rau củ, trái cây, ngũ cốc nguyên hạt, protein nạc và các sản phẩm từ sữa ít béo, đồng thời hạn chế muối, đường và chất béo bão hòa.
• Giảm natri: Hạn chế tiêu thụ muối xuống dưới 2.300 mg mỗi ngày, hoặc dưới 1.500 mg cho những người có huyết áp cao hoặc có nguy cơ.
• Tăng kali: Thực phẩm giàu kali như chuối, khoai tây, rau xanh và các loại đậu có thể giúp cân bằng natri trong cơ thể và hỗ trợ kiểm soát huyết áp.

4.3. Tăng cường hoạt động thể chất

• Tập thể dục thường xuyên: Nên tập thể dục ít nhất 150 phút mỗi tuần với các hoạt động aerobic như đi bộ, chạy bộ, bơi lội hoặc đạp xe. Kết hợp với bài tập tăng cường cơ bắp ít nhất hai lần mỗi tuần.
• Tích cực hàng ngày: Tìm kiếm cơ hội để hoạt động nhiều hơn trong cuộc sống hàng ngày, như đi bộ thay vì lái xe, sử dụng cầu thang thay vì thang máy.

4.4. Quản lý căng thẳng

• Kỹ thuật thư giãn: Thực hành các kỹ thuật thư giãn như yoga, thiền hoặc hít thở sâu có thể giúp giảm căng thẳng và huyết áp.
• Ngủ đủ giấc: Đảm bảo có giấc ngủ chất lượng và đủ giấc (7-9 giờ mỗi đêm) để giúp cơ thể phục hồi và duy trì sức khỏe tổng thể.

4.5. Kiểm tra sức khỏe định kỳ

• Theo dõi huyết áp: Kiểm tra huyết áp định kỳ để phát hiện sớm tình trạng tăng huyết áp. Nếu có dấu hiệu tăng huyết áp, cần thực hiện các biện pháp can thiệp kịp thời.
• Thảo luận với bác sĩ: Nếu cần thiết, thảo luận với bác sĩ về các phương pháp điều trị và kiểm soát huyết áp, bao gồm cả việc sử dụng thuốc nếu cần.

4.6. Hạn chế rượu và thuốc lá

• Giảm tiêu thụ rượu: Nên hạn chế uống rượu, không quá một ly mỗi ngày đối với phụ nữ và không quá hai ly đối với nam giới.
• Ngừng hút thuốc: Hút thuốc lá làm tăng huyết áp và gây tổn thương mạch máu. Ngừng hút thuốc có thể cải thiện sức khỏe tim mạch và huyết áp.

Phòng ngừa và kiểm soát huyết áp cao do béo phì đòi hỏi sự kết hợp giữa lối sống lành mạnh, chế độ ăn uống hợp lý và theo dõi sức khỏe thường xuyên. Việc thực hiện các biện pháp này không chỉ giúp kiểm soát huyết áp mà còn cải thiện chất lượng cuộc sống và sức khỏe tổng thể. Nếu có vấn đề sức khỏe, cần quan tâm tìm hiểu các giải pháp phù hợp để được điều trị sớm. Cần chủ động chăm sóc sức khỏe từ sớm để giảm cân hiệu quả, chống lão hóa, sống khỏe, trường thọ.

Tài liệu tham khảo: Heart.org, Healthline.com, Mayoclinic.org, Ahajournals.org, Nature.com, Pmc.ncbi.nlm.nih.gov