Thoái hóa thần kinh là một thuật ngữ bao hàm nhiều bệnh lý khác nhau, tất cả đều liên quan đến sự suy giảm dần dần cấu trúc hoặc chức năng của các tế bào thần kinh. Quá trình này thường diễn ra chậm chạp, kéo dài và gây ra những ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe thể chất, tinh thần và khả năng nhận thức của người bệnh.
1. Bệnh thoái hóa thần kinh là gì?
Bệnh thoái hóa thần kinh (NDD) là một nhóm các bệnh lý đa dạng, đặc trưng bởi sự rối loạn chức năng chọn lọc và mất dần các tế bào thần kinh, tế bào thần kinh đệm và mạng lưới thần kinh trong não và tủy sống. Do đó, chúng gây ra các vấn đề đa dạng, ví dụ như về vận động (gọi là thất điều), chức năng tâm thần (gọi là sa sút trí tuệ) và khả năng di chuyển, nói và thở của một người. NDD là những tình trạng bệnh không thể chữa khỏi và gây suy nhược, và đang ngày càng trở nên phổ biến một phần do sự lão hóa dân số toàn cầu.
Một số bệnh thoái hóa thần kinh phổ biến bao gồm:
Bệnh Alzheimer (AD) | Gây suy giảm trí nhớ, mất khả năng nhận thức và thay đổi hành vi. Đây là dạng sa sút trí tuệ phổ biến nhất, ảnh hưởng đến khả năng ghi nhớ, suy nghĩ và thực hiện các hoạt động hàng ngày. |
Bệnh Parkinson (PD) | Ảnh hưởng đến khả năng vận động, gây ra run rẩy, cứng khớp và khó khăn trong di chuyển. Người bệnh thường gặp khó khăn trong việc kiểm soát các cử động của cơ thể, gây ảnh hưởng lớn đến sinh hoạt. |
Bệnh Huntington (HD) | Là một bệnh di truyền gây ra các cử động bất thường, suy giảm nhận thức và rối loạn tâm thần. Bệnh thường khởi phát ở tuổi trung niên, gây ra các triệu chứng vận động, suy giảm trí tuệ và các vấn đề về tâm lý. |
Bệnh xơ cứng teo cơ một bên (ALS) | Gây yếu cơ, teo cơ và cuối cùng dẫn đến liệt. ALS ảnh hưởng đến các tế bào thần kinh kiểm soát vận động cơ, khiến người bệnh dần mất khả năng vận động, nói chuyện, nuốt và cuối cùng là hô hấp. |
Bệnh thần kinh vận động (MND) | Là một nhóm bệnh ảnh hưởng đến các tế bào thần kinh vận động, gây ra yếu cơ, teo cơ và khó khăn trong việc kiểm soát các cử động. ALS là một dạng phổ biến của MND. |
Bệnh thất điều tiểu não (SCA) | Gây ra các vấn đề về phối hợp vận động, thăng bằng và lời nói. Người bệnh SCA thường gặp khó khăn khi đi lại, nói chuyện và thực hiện các động tác đòi hỏi sự phối hợp chính xác. |
Teo cơ tủy sống (SMA) | Là một bệnh di truyền ảnh hưởng đến các tế bào thần kinh vận động ở tủy sống, gây ra yếu cơ và teo cơ. SMA thường ảnh hưởng đến trẻ em, gây ra khó khăn trong việc vận động, ngồi, bò và đi lại. |
Bệnh thoái hóa thần kinh đang ngày càng phổ biến trên toàn cầu, ảnh hưởng đến khoảng 50 triệu người vào năm 2019 và dự kiến sẽ tăng lên 152 triệu người vào năm 2060. Bệnh lý này không phân biệt tuổi tác hay khu vực địa lý. Đặc biệt, tỷ lệ người mắc bệnh sa sút trí tuệ do thoái hóa thần kinh đang gia tăng đáng kể ở châu Âu, nhất là ở nhóm người cao tuổi.
WHO cảnh báo rằng nếu không có biện pháp can thiệp kịp thời trên toàn cầu, gánh nặng bệnh lý thần kinh sẽ trở thành một mối đe dọa nghiêm trọng đối với sức khỏe cộng đồng. Chúng ta phải cải thiện sự hiểu biết của mình về nguyên nhân gây ra bệnh thoái hóa thần kinh và phát triển các phương pháp mới để điều trị và phòng ngừa.

2. Nguyên nhân và đối tượng có nguy cơ cao
Mặc dù nguyên nhân chính xác của hầu hết các bệnh thoái hóa thần kinh vẫn chưa được xác định rõ ràng, nhưng các yếu tố sau đây được cho là có liên quan:
- Tuổi tác: Nguy cơ mắc bệnh thoái hóa thần kinh tăng lên theo tuổi tác.
- Di truyền: Một số bệnh thoái hóa thần kinh có tính chất di truyền, chẳng hạn như bệnh Huntington.
- Môi trường: Tiếp xúc với các chất độc hại, chấn thương đầu, lối sống không lành mạnh (hút thuốc, lạm dụng rượu bia) cũng có thể làm tăng nguy cơ.
- Các yếu tố khác: Béo phì, tiểu đường, huyết áp cao, cholesterol cao cũng được cho là có liên quan đến bệnh thoái hóa thần kinh.
Đối tượng có nguy cơ cao:
- Người cao tuổi
- Người có tiền sử gia đình mắc bệnh thoái hóa thần kinh
- Người tiếp xúc với các yếu tố nguy cơ môi trường
3. Dấu hiệu và triệu chứng
Dấu hiệu và triệu chứng của bệnh thoái hóa thần kinh rất đa dạng, tùy thuộc vào loại bệnh và vị trí tổn thương trong hệ thần kinh. Tuy nhiên, một số triệu chứng phổ biến bao gồm:
- Suy giảm trí nhớ: Khó khăn trong việc ghi nhớ thông tin mới, quên tên người, quên sự kiện.
- Rối loạn ngôn ngữ: Khó khăn trong việc tìm từ ngữ, nói lắp, khó hiểu lời nói của người khác.
- Rối loạn vận động: Run rẩy, cứng khớp, khó khăn trong di chuyển, mất thăng bằng.
- Thay đổi hành vi: Cáu gắt, lo âu, trầm cảm, thờ ơ.
- Suy giảm nhận thức: Khó khăn trong việc tập trung, giải quyết vấn đề, đưa ra quyết định.

4. Hậu quả và tác động
Bệnh thoái hóa thần kinh gây ra những hậu quả nghiêm trọng đến sức khỏe và chất lượng cuộc sống của người bệnh, bao gồm:
- Mất khả năng tự chăm sóc: Người bệnh có thể gặp khó khăn trong việc thực hiện các hoạt động hàng ngày như ăn uống, vệ sinh cá nhân, mặc quần áo.
- Suy giảm chất lượng cuộc sống: Bệnh ảnh hưởng đến khả năng làm việc, giao tiếp xã hội và tận hưởng cuộc sống.
- Gánh nặng cho gia đình và xã hội: Việc chăm sóc người bệnh thoái hóa thần kinh đòi hỏi nhiều thời gian, công sức và chi phí.
5. Chẩn đoán và điều trị/phòng ngừa
5.1. Chẩn đoán
Việc chẩn đoán bệnh thoái hóa thần kinh thường dựa trên các yếu tố sau:
- Tiền sử bệnh: Bác sĩ sẽ hỏi về các triệu chứng, tiền sử bệnh của bản thân và gia đình.
- Khám lâm sàng: Đánh giá các chức năng thần kinh, vận động và tâm thần.
- Các xét nghiệm: Chụp cộng hưởng từ (MRI), chụp cắt lớp vi tính (CT), xét nghiệm máu, xét nghiệm dịch não tủy.
5.2. Điều trị
Hiện tại không có loại thuốc nào để ngăn ngừa hoặc chữa khỏi các bệnh thoái hóa thần kinh (NDD). Tuy nhiên, các phương pháp điều trị hiện có có thể giúp làm chậm quá trình tiến triển của bệnh, giảm triệu chứng và cải thiện chất lượng cuộc sống cho người bệnh. Các phương pháp điều trị bao gồm:
- Thuốc: Giúp kiểm soát triệu chứng, làm chậm quá trình thoái hóa.
- Vật lý trị liệu, ví dụ như để luyện tập dáng đi
- Ngôn ngữ trị liệu, ví dụ như để luyện tập nuốt và nói
- Trị liệu hoạt động, ví dụ như để sửa đổi nhà cửa
- Tâm thần học, ví dụ như để điều trị trầm cảm.
Nghiên cứu đang được tiến hành để tìm ra các phương pháp điều trị mới rất cần thiết cho các rối loạn thoái hóa thần kinh. Một phương pháp điều trị mới sử dụng tế bào gốc để thay thế các tế bào thần kinh đã chết.
5.3. Phòng ngừa
Mặc dù không thể ngăn chặn hoàn toàn bệnh thoái hóa thần kinh, nhưng có thể giảm thiểu nguy cơ mắc bệnh bằng cách:
- Thực hiện lối sống lành mạnh: Ăn uống khoa học, tập thể dục thường xuyên, không hút thuốc, hạn chế rượu bia.
- Kiểm soát các bệnh lý nền: Tiểu đường, huyết áp cao, cholesterol cao.
- Rèn luyện trí não: Đọc sách, chơi cờ, học ngoại ngữ.
- Trẻ hóa hệ thần kinh/ Làm chậm lão hóa hệ thần kinh: Bằng cách bổ sung các chất chống oxy hóa, duy trì chế độ dinh dưỡng hợp lý, tập thể dục thường xuyên, kiểm soát stress… có thể giúp bảo vệ và trẻ hóa hệ thần kinh, từ đó phòng ngừa bệnh thoái hóa thần kinh hiệu quả.
Bệnh thoái hóa thần kinh là một thách thức lớn đối với sức khỏe cộng đồng. Việc tìm hiểu về bệnh, nhận biết sớm các dấu hiệu và thực hiện các biện pháp phòng ngừa là rất quan trọng để bảo vệ sức khỏe bản thân và gia đình.
Tài liệu tham khảo: niehs.nih.gov ; sciencedirect.com ; medlineplus.gov ; physio-pedia.com
Nhận bản tin hàng tháng
Chúng tôi sẽ gửi cho bạn thông tin mới nhất để giúp bạn chủ động chăm sóc và quản lý sức khỏe của mình.
Thank you for subscribing to the newsletter.
Oops. Something went wrong. Please try again later.
